අවට රජයන රැහැයි නාදය පෙරටු කරගත් නිශාචර වන සතුන්ගේ හඬ සිතේ යම් අවිනිශ්චිත බියක් ජනිත කළත්, එකී හැඟුම පරයා ඉස්මතු වන්නේ දඩබ්බර සිතුවිලිය.
රාත්රියේ අවට රජ කළ බකුසු හුම් හඬ, රැහැයි රූං හඬ, ගෙඹි - මැඩි කයිතාලන් හඬ, අලි - ඇත් කුංචනාද හඬ, ගෝණ ටං හඬ, මුව කෝව් හඬ අතරට එක් වරම වලස් හූ හඬක් එකතු වුයේ අප කණ්ඩායම තුළ විමතියක් ජනිත කරමිනි. අප රැඳී සිටින්නේ දිය කෙමක් අසලය. ඒ අපේ දිය පහසුව සඳහාය. අප රැගෙන ආවේ පානීය ජලය පමණි. සෙසු අවශ්යතා වෙනුවෙන් වනයේ ඇති එවැනි කුඩා ගල් කෙම් ආශ්රිතව රැඳී ඇති දිය මහත් වු ආශිර්වාදයකි.
දින තුනක් පුරාව අප රැඳී සිටිය යුතුව ඇත්තේ වියළි කලාපීය වනපෙතක් තුළය. රැගෙන ආ සීමිත ජලය අර පිරිමැස්මෙන් භාවිතයේදී එවැනි දියකෙම් ආශ්රිත ජලය නිසි සෞඛ්යාරක්ෂිත ක්රමවේද අනුගමනය කරමින් භාවිතයට ගැනීම වැදගත්ය. රැගෙන ආ පිරිසුදු පානිය ජලය ඉතිරි වෙන ප්රමාණය මත අපේ ගමන් කාලය තීරණය වේ.
යළිත් මුලින් ඇසුණු වලස් හඬ තීව්ර ලෙස ඇහෙන්න වුණේ පෙර සඳහන් කරපු දියකෙම සමීපයෙනි. අප රාත්රිය ගත කරන ස්ථානයේ සිට බලන විට මේ කියන ගල්කෙම පිහිටා ඇත්තේ හුදෙකලා මඳක් උසැති ගලක් මතය. රාත්රි දසුන් නිරීක්ෂිත දෙනෙතියක් ආධාරයෙන් දියකෙම අවට නිරීක්ෂණය කරද්දි දැක ගන්න ලැබුණේ වැලහින්නක දිය බීමට පැමිණ ඇති බවකි. ඒ පැමිණියේ වැලහින්නකැයි කියන්නට හේතු වුයේ ඇගේ පිටේ කුඩා වලස් පැටව් දෙන්නෙකු එල්ලි සිටි නිසාය. උන් සිටින අසලක අප රැඳී සිටීම ගැන වලස් අම්මාට හෝ වලස් දරුවන්ට වගක් නැති හැඩය. උන් උන්ගේ පාඩුවේ වතුර බොන්නට වූහ. මඳ වේලාවකින් පැටවු දෙන්නා වැලහින්නගේ පිටෙන් බැස ගල් තල්ල මත්තේ දුව පැන නටන්න වූහ. එය හරියට මිනිස් මවක හා ආදරෙන් කෙළි සෙල්ලම් කරන කුඩා දරුවන් දෙදෙනෙකුගේ දසුනක් සිහි ගන්වන්නට විය.
“මං හිතන්නේ අයියයි, නංගියි. මොකද ඒ පැටවුන් වයස් පරතරයෙන් සම නිවුන්නු වුණත් එක් පැටියෙක් පසු වුණේ කෝල ගති පැවතුම් සහිතවය. ඒ කියන්නේ ජානමය වශයෙන් ගැහැනු පාර්ශ්වයට හිමි ගති ලක්ෂණ තමයි පැටවා කාලේ සිටම මේ අයගෙන් වර්ධනය වන්නේ සහ දැකගත හැකි වන්නේ. අයියා නම් වනයේ ඇති රළු පරලු බවට දැන් තියාම හුරු පුරුදු වෙන්න වගේමයි දාංගලේ.” වලස් මව හා පැටවුන් දෙස බලා සිටි අපේ කණ්ඩායමේ සගයෙක් පවසන්නට විය.
වලස් රැඟුමන් නිදහසේ බලාගන්න හැකි වුණේ රාත්රිය ගත කරන්නට තෝරාගත් ස්ථානය හේතුවෙනි.
අප සිටිනා ගල පාමුලින් දිව යන වැලහින්න පැමිණි සත්ව මං නිලය මඟ හරිමින් අප රැදී සීටීමත්, මේ වෙලාවේ අප රැදි සිටින්නේ සුළං මුවාවේ බැවිනුත්, වැලහින්න ඉන්නේ සුළං මුහුණතේ බැවිනුත් අපේ මිනිස් ගඳ සතා වෙත ළඟා වුයේ නැත. නමුදු උන්ගේ සත්ව ගඳ අපට දැනෙන්නට විය. අපේ මිනිස් ගඳ වැලහින්නට නොදැනීම නිසා උන්ගේ නිදහස් හැසිරීම් රටාවන් හිතේ හැටියට දැකගැනිමේ අවස්ථාව ලැබිණි. ගල් පව්වක පිහිටි දියකෙමකට පැමිණි වලස් මවත්, ඇගේ දරුවනුත් හැසිරෙන අපූරුව දකිමින් පසු වීම නිසා අප පැමිණි කාරණයද ඒ වන විට අමතක වෙමින් තිබිණ. කොහොම වුණත් රාත්රී දසුන් නැරඹිය හැකි දුරදක්නය අතිනත යවමින් අපි හැමෝම වලස් හුරතල් බලන්නට වීමු. පැටවුන් වැඩිපුරම ඉන්න කැමැති අම්මාගේ පිට මතය. ඒ නිසා මේ තුන් දෙනාම දිස් වෙන්නේ කළු පාට පදුරු ගොමුවක් ලෙසය. දුරදක්නය නොතිබුණේ නම් අපට වලසුන් දිස් වන්නේ කළු ගුලියක් ලෙසිනි.
කෙසේ වෙතත් මේ නම් ලැබී ඇත්තේ දුර්ලභ වු අනගි අවස්ථාවක්. වනාන්තර ඇසුරේ දිවි ගෙවන වලසුන්ගේ නිදහස් හැසිරිම් රටාව ඔවුන් ගැවසෙන නිදහස් පරිසරය තුළදීම අධ්යයනය කිරීම සදහා අවකාශ ලැබීම යනු දුර්ලභ වු අවස්ථාවකි. කැලේ ජිවත් වන සතුන්ගේ විශේෂයෙන්ම කිරි බී වැඩෙන්නන්ගේ පළමු ගුරු වෙන්නේ තමන්ගේ මවය. කුඩා වියේ පටන් මවත් සමඟම වනයේ හක්කලංකරද්දි ඇය විසින් තම පරම්පරාවට අයිති ඇවැතුම් පැවැතුම්, ජිවනෝපා ක්රම විධි ගැන පුංචි වුන්ට කියා දෙන්නේ ප්රයෝගික වු අත්දැකීම් සමඟය.
වනය නමැති පාසලේ ගුරුවරියක වී වලස් අම්මාත් තමන්ගේ පුංචි උන් දෙන්නා කරපින්නගෙන ඇවිත් කියා දෙන්නේ කැලේ ජීවත් වෙන හැටිය. වලස් අම්මා වතුර බොන තුරු දියකෙමේ ඉවුරේ කෙළි සෙල්ලමින් පසු වු වලස් පැටවු මවගේ විධානයෙන් යළිත් ඇයගේ පිට මතට ගොඩ වුහ. ගොඩ වු සැණින් තමන්ගේ යකඩ කොකු හා සම වු දිගු නිය පොතුවලින් වැලහින්නගේ දිගු ලෝම කැටියක් අල්ලාගත්තේ, ඇය ඇවිද යද්දි පිට මතින් නොවැටෙන ලෙසටය. අයියා එක් පසෙකත්, නංගී අනෙක් පසිනුත් තරයේ අල්ලා ගනිත්ම වලස් අම්මා ගල් කෙම පිහිටි ගල මත සිට අප සිටි දිශාවට පල්ලම් බැස්සා. ඇය පල්ලම් බසින අතරේ තමන්ගේ දිගු හොම්බෙන් අවට ඉව අල්ලන්නට වුවාය. කුමක් හෝ අමුත්තක් ඒ අධි සංවේදී නාස් පුඬුවලට ඉව වැටී ඇතැයි ඇගේ හැසිරීමෙන් දැනෙන්නට විය. හොම්බ සැකසි ඇති සම් ආවරණයන් සොලවමින් සිදු කරන ඉව ඇල්ලිමට අපේ මිනිස් ගඳ දැනුණාවත් දැයි සිතිණි.
අප සිත මතු වුයේ සැකයකි, බියකි. පල්ලමට පැමිණි වැලහින්න ගල් තැල්ල පාමුලට වෙන්න තිබුණු භූමියෙන් එන පුස්බක් ගැන ඉව කරන්නේ යැයි මොහොතකින් අපට වැටහිණි. භූමියේ සතර කොනම ඉව කළ ඇය ඉන් පසුබිම හාරන්න පටන් ගත්තේ පිස්සුවෙන් මෙනි. ඒ ඇසිල්ලේ වලස් පැටවු දෙන්නා ද සිය මවගේ පිටෙන් බිමට පැන්නේ ඇයට සහාය වන්නට මෙනි. උදේ සිට සවස් වන තුරු වැටෙන අව් කූටකයෙන් පසෙහි රැඳුණු අවසන් දිය බිඳුවත් උරා ගෙන තිබු පස තද වුවත්, සොබාදහම විසින් වලසුන්ට ලබා දී ඇති යකඩ කොකු හා සමාන දිගු නිය ආධාරයෙන් වැලහින්න පහසුවෙන් පස් හාරන්නට වූවාය.
ඇය මේ කුමක් කරන්නේද? අප බලා සිටියේ නොඉවසිල්ලෙනි.
නිය ආධාරයෙන් හෑරු වළ දෙස ටික වේලාවක් බලා සිටි ඇය එක්වරම තමන්ගේ දිගු හොම්බ තබා සූස් .... සූස් .... හඬින් සිදු කළ ඇදිල්ලට අනුව නම් ඒකාන්තයෙන්ම ඒ නම් වේයන් බීමක් බව මට අපට හැඟණි. දෙතුන් වරක් වේයන් උරා බිව් ඇය අනතුරුව නොඉවසිල්ලේ පසු වන පැටව් දෙන්නාටත් ඒ සඳහා අවස්ථාව ලබා දුන්නාය. ඒ වන විට වේයන් බීමට පැටවුන්ට එතරම් හුරු කමක් නොවිණි. උන් ඊට ආගන්තුකය. උන්ගේ රටාවක් නැති සූස් හඬින්ම එය අවබෝධ කරගත හැකිය.
අයියාත්, නංගීත් අතර ඒ සඳහා ඇත්තේ තරගයකි. වැඩි වාසිය වලස් අයියාටය. ඒ බව වටහාගත් වලස් මව තමන් හෑරු ගුල සමීපයෙන් තවත් වළක් හෑරුවාය. බලාසිටියා. තමන් හෑරු ගුලින් වේයන්ට උඩට එන්න අවස්ථාව සලසා දුන්නාය.
ප්රමාණාත්මක සංඛ්යාවක් වේයන් උඩට ආ විට ඇය පැටවුන්ට උන් උරා බොන්නට ඉඩ දුන්නාය. ඒ අතරේ වලස් මව ඒ ආසන්නයේම තවත් ස්ථාන කිහිපයකින්ම පොළොව කණින්නටත්, ගුල් හදන්නටත් වැලහින්න පෙළඹුණාය. ඒ මුල් ගුල්වලින් වේයන් උරා බොන අතරේ ඒ ගුල්වල වේයන් අඩු වත්ම අනෙක් ගුල්වලින් එළියට එන වේයන් ගොදුරු කරගැනීමටය. මවගේ ක්රියාව දෙස බලමින් පැටව්ද ද තමන්ගේ නිය ආධාරයෙන් ගුල් හාරන්න උත්සාහ ගත්හ.
වේයන් යනු වලසුන්ගේ ප්රියතම ආහාරයකි. යම් කිරි රසක් වේයන් උරා බීමෙන්න් වලසුන් භුක්ති විඳිනවා වෙන්න ඇත. වලසුන් විතරක් නෙමේ ලේන්නු ද කිරි වේයන් ආහාරයට ගැනීම සුලභව කරති. ඒ රසට වලසුන් කෙතරම් ලොල්ද කියනවා නම් වේ තුඹසක ඉවක් දැනුණු විට වේ ජනපදයම කෙසේ හෝ උරා බී ඉවර කිරීමට වලසුන් දක්ෂය. අද මැදියම් රැය පහු වෙන තුරු මේ වලස් රැඟුම් බලන්න අපට හැකි වනු ඇත.
වේයන් උරා බොමින් සහ ඒ ගැන තමන්ගේ පුංචි පැටවුන්ට උගන්වමින් සිටින අතරේදී අනතුරක් ළඟම බවට සංඥා කරමින් මුවෙකුගේ කෝව් ගෑමක් එකවරම වනපෙතින් ඇහෙන්න විය. ඒ හඬ ඇසූ සැණින් වැලහින්න කෙටි බිරුම් හඬක් නඟමින් පැටවුන් දෙන්නා තමන් ළගට කැදවා ගත්තාය. අනතුරුව තමන් සිටින නිරාවරණය වුණු භූමිය ආරක්ෂා රහිත බව වටහා ගත් ඇය ඒ ආසන්නයේ වන වදුළු අතරට වැදුණේ පැටවුන් දෙන්නත් කර පින්නාගෙනය.
පැටවුන් කර මතින් බිමට බැස්ස වීමෙන් අනතුරුව බිම වැතිරෙත්ම පුංචි උන් හණි හණික මවගේ කුස මත පිහිටා ඇති තන බුරුලුවල එල්ලුණේ ලද අවස්ථාවෙන් ප්රයෝජන ගන්නා අටියෙනි. ආහාර සොයාගෙන ලැගුම්පළින් නික්මි වනයට වැදුණු පසුව වලස් පැටවුන්ට එවැනි අවස්ථාවක් උදා වන්නේ කලාතුරකිනි. අම්මාගේ හිතේ තියෙන්නේ බඩගින්නට ආහාරයක් තියෙන ඉසව්වක් හොයා ගැනීම සහ ඉක්මනින් ඒ ආහාරය ගිල දමන හිතකි. ඒ වගේ පසුබිමක් පැටවුන් කිරි උරා බොන්නට හෝ, කිරි බඩගිනියි කියමින් කෙඳිරිගෑමක් ඇසුණොත් වලස් මවගේ ප්රතිචාරය වෙන්නේ රැවුමක් හෝ ගෙරවුමකින් ඉල්ලීම ප්රතික්ෂේප කිරිමය.
මවක් සේ පැටව් එක්ක හුරතල් වුණත්, අහම්බෙන් හෝ අප සිටින බව වලස් මවට ඉව වැටුණේ නම් දරු සුරතල් පසෙක දා ඇය අප හඹා එනු නියතය. ඇය එසේ කරන්න් තම පැටවුන්ගේ ආරක්ෂාවටය.
වලහා කැලේ අලියාටත් වඩා නපුරු වන සතෙකි. වලහා පහර දෙන්නේ සැඟවී සිටය. නොසිතූ විටෙක මිනිසා මතට කඩා පනියි. වලසාට මිනිසා යනු ජන්ම හතුරෙකි. ඒ බව ඔප්පු කරන්න හැකි නිදර්ශක ගැන වනාන්තර මායිමට වෙන්න පිහිටා ඇති ගම්මාන ආශ්රිතව නිරන්තරවම වගේ අහන්නට දකින්නට පුළුවන. වලහෙක් පහර දීම කියන අභාග්ය සම්පන්න අවස්ථාවට මුහුණ දීලා ජීවිතය බේරා ගත් මිනිසෙක් වෙත් නම් ඔහුගේ ශරීරයේ ඉතිරි වන තුවාල කැලැල් සදා කාලික වු මතක සටහන් බවට පත් වේ.
වලහාගේ පහර දීම ක්රෑරය. වනයේ ඇවිදින මිනිහෙකු ඇස ගැටුණොත් වලසා පළමුවෙන්ම කරන්නේ මිනිහට නොදැනෙන්න පසුපසින් ගමන් කරමින් ක්රමානුකූලව පහර දිය හැකි මට්ටමට මිනිහාට සමීප වීමය. එහෙම හැංගි හැංගි ඇවිත් නොසිතූ අවස්ථාවකදී පිටිපස්සෙන් වෙර අරගෙන මිනිස් ඇඟට පනින්නේ මිනිසා බිම පෙරළ ගන්නා අදහසිනි. ඒ පිම්ම සාර්ථක පිම්මක් වුණොත් මිනිහට අත් වන්නේ දරුණු අවස්ථාවකට මුහුණ දීමටය. ඒක ජීවිතයත් , මරණයත් අතර සටනකි. මිනිහෙක්ගේ මුහුණ ඉලක්කය කරගනිමින් පහර දෙන වලහා හැකි තාක් තම දිගු හොම්බත්, තියුණු දතුත් ආධාර කරගනිමින් මිනිස් හිස හපා කයි.
මුහුණේ සම ඉරමින් අදිමින් මුහුණ හපයක් බවට පත් කරයි. බෙල්ලත්, පපුවත් දිගු නිය ආධාරයෙන් ඇද ඉරා දමයි. එවැනි දරුණු පහරදීම් අබිමුව සිහිසුන් වන මිනිසා මිය ගියේ යැයි සිතා වලසා අතැර යයි. එය මිනිහගේ වාසනාවකි. නමුත් ඒ වන විටදීත් සිදු විය යුත්ත සිදු වී හමාරය. වලස් පහර දිමට හසු වී පණ නළ බිඳුවක් හෝ ඉතිරි වු මිනිසෙකු වෙත් නම් තමන්ට හැකි වෙර වීරිය ගෙන යළිත් මිනිස් වාසයක් වෙතට බඩ ගාගෙන හෝ පැමිණෙන්නේ, වනාන්තරයේ භයංකරත්වයේ ස්වභාවය කෙබඳුද යන්න පිළිබඳ ප්රායෝගික වු අත්දැකිමක්ද ලබා ගනිමිනි.
එවැනි වලස් ප්රහාරයන්ට ගොදුරු වන බහුතරය මි පැණි එකතු කරන්න වගේම දඩයම පිණිස අනවසරයෙන් වනපෙත් ආක්රමණය කරන්නන් බවත් සිහි කළ යුතුමය.
ඒක් වරම වනපෙත සිසාර ඇහුණේ මුවෙකුගේ කෝව් ගෑමකි. බය වුණු මුවෙකු කෑ මොර දෙන්න පටන් ගත්තේ මොකක් නමුත් අනතුරක ඉවක් දැනීය. අනතුරු සංඥාව කන වැකෙත්ම තමන්ගේ පුංචි උන් දෙන්නා ළඟට ගත් වලස් මව අවට විපරම් කරමින් උඩු සුළඟ ඉව කරන්න වූහ. ඒ නම් නියත වශයෙන්ම වනයේ භීතිය එළැඹීමට නියමිත හෝරාව විය යුතුය.
වනපෙතේ රැව් දුන්නු මුවාගේ කෝව් ගැම එක් වරම නතර විණි. පරිසරයේ පැවැතියේ දැඩි නිහඬ බවකි. වලස් මව තමාගේ ඇකයට වී කිරි උරා බොමින් සිටි පැටවු පිටට නංවා ගත්තේ ආයෙමත් විශාල අනතුරක ඉවක් දැනුණාක් මෙනි. එක් වරම කිරලෙක් හඬන්න පටන් ගත්තේය. ඒ ගල්කෙමට ආසන්න ස්ථානයක බිම ලැග වුන් කිරලෙකි. අපි දියකෙම ඇති ඉසව්ව හොදින් නිරීක්ෂණය කළෙමු. යම් සෙලවීමක් එක් වරම ඇස ගැසිණි. රාත්රී දසුන් නරඹන දෙනෙතියට අනුව නම් ඒ සෙලවීම සනිටුහන් කළේ දිලිසෙන දෙනෙතක් සහ නිරන්තරවම සෙලවෙන දිගු නගුටක් ඇති සතෙකි. අපි සියල්ලෝම නිහඬව සිටින්නට තිරණය කළෙමු. ඒ තියුණු ඉවට අපේ මිනිස් ගඳ යම්තමින් හරි දැනුණොත් සිදු වන්නේ මේ දියකෙමෙන් දිය බීම ප්රතික්ෂේප කරන මේ සතාගේ නික්ම යෑමය. හදිසියේම වැලහින්නත් බිය වද්දවමින් මේ රාත්රියේ භයංකාරත්වය පතුරවන මේ සතා මොකෙක් විය හැකිද?