අද අප විසින් දේශනා කරන්නට යෙදෙන්නේ අංගුත්තර නිකායේ අට්ඨක නිපාතයේ ජීවක සූත්රය ඇසුරින් ධර්ම දේශනාවක්.
ඒ සූත්රයේ තිබෙන්නේ ජීවක වෛද්යවරයා බුදුරජාණන් වහන්සේගෙන් අසන ප්රශ්න කිහිපයක් පිළිබඳවයි; ඒවගේම බුදුරජාණන් වහන්සේ ඒ ප්රශ්නවලට දෙන පිළිතුරු කිහිපයක් පිළිබඳවයි.
මේ ජීවක වෛද්යවරයා ප්රශ්න කිහිපයක් ම අහලා තියෙනවා. මා තෝරාගත්තේ කිත්තාවතා පණ භන්තේ උපාසකෝ අග්ග හිතායක පතිපටිපන්නො හෝතී පරහිතායත
ස්වාමීනී, භාග්යවතුන් වහන්ස උපාසක කෙනෙක්, බෞද්ධයෙක් තමාගේ යහපත හෝ අනුන්ගේ යහපත පිණිසත් කටයුතු කරන්නේ කොහොමද ? කියලා ප්රශ්න නඟනවා.
ඒ සඳහා බුදුරජාණන් වහන්සේ දුන් පිළිතුර සමස්ත බෞද්ධ ජනතාවට ම වැදගත් වෙනවා. බෞද්ධයෙක් වුණාම අඩුම තරමෙන් තමුන්ගේ යහපත වත් සලසා ගත යුතුයි. ධර්මානුකූල හැකියාවක් තියෙනවා නම් තමුන්ගේ යහපත සලසා ගනිමින් අනුන්ගේ යහපත වෙනුවෙනුත් කැප වෙන්නට ඕන. ඒ කාරණා දෙකෙන් එකක් හෝ තියෙනවා නම් ඇති.
එක්කො තමන්ගේ යහපත පමණක් සලසා ගැනීමත් ලොකු දෙයක්. තමන්ගේ යහපත් සලසා ගෙන අනුන්ගේ යහපතත් සලසා ගන්නට පුළුවන් නම් එය ඊටත් වඩා වටිනවා. තමුන්ගේ යහපත මෙන්ම අනුන්ගේ යහපත සලසන්නේ කොහොමද කියලා බලමු. උන්වහන්සේ වදාළා තමන් මුලින් ම ශ්රද්ධාවන්ත කෙනෙක් බවට පත්විය යුතු බව.
ඉන්පසුව අනෙක් අය ශ්රද්ධාව තුළ පිහිටුවනවා; උනන්දු වෙනවා උත්සාහ කරනවා. ශ්රද්ධාව කියන වචනය හුරුපුරුදුයි. බුදුන්වහන්සේ දිනක් එහි නියම අර්ථය පැහැදිලි කරලා දෙනවා. මොකක්ද මේ ශ්රද්ධාව කියන්නේ කියලා. සද්ධ හති තථාගතස්ස බෝධීන් තථාගතස්ස කියන්නේ බුදුරජාණන් වහන්සේගේ සම්බුද්ධත්වය අදහනවා, ඒ අවබෝධය පිළිගන්නවා නම් යම් කිසි කෙනෙක් එයයි ශ්රද්ධාව.
උන්වහන්සේගේ ධර්මය අපිට හරියාකාරව අවබෝධ ගන්නට බැහැ. මොකද ඒ අවබෝධය මොග්ගල්ලාන වැනි අග්රශ්රාවකයන් පවා නියමාකාරයෙන් අවබෝධ කරගෙන නැහැ. ඒ තරම් එය අග්රයි; අප්රමාණයි. බුදුන්වහන්සේම දේශනා කළා බුදු ගුණ නමයක්. ඒ බුදු ගුණ නමයෙන් තමයි බුදුන් කෙරෙහි අවබෝධය ඇති කරලා දෙන්නේ.
කෙසේ නමුත් ශ්රද්ධාව ඇති කරගන්න ඕන, නම් බුදු ගුණ නමය අර්ථ සහිතව විස්තර සහිතව ඉගෙන ගැනීමයි. ඒ සඳහා අපිට ත්රිපිටකය අටුවාව ඇසුරෙන් ඉගන ගන්නට පුළුවන්. විසුද්ධි මාර්ගයේ බුදුගුණ පිළිබඳ ව පෙළ ගැස්වීමක් කරලා තියෙනවා. ඒ වගේ තැන්වලින් අපිට බුදු ගුණ ගැන ප්රමාණවත් දැනුමක් ගන්නට පුළුවන්. මාස ගණනක් ගත වුණත් කමක් නැහැ; බුදුන්වහන්සේගේ ධර්මය පිළිබඳ ව හදවතින්ම ඉගෙන ගන්න.
ඒ වගේ ම අනිත් අය කෙරෙහිත් ශ්රද්ධාව ඇති කරන්නට උත්සාහ කරන්න. ඔබ දන්න අයට අවබෝධය ලබාදෙන්න. මුද්රිත පත්රිකා වලින් හරි අවබෝධය ලබා දෙන්න; කියලා දෙන්න; සාකච්ඡා කරන්න. මුළු හදවතින්ම අදහන්න, පිළිගන්න අන් අයව යොමු කරන්න. අනෙක් කාරණය තමයි; සීලවන්ත කියලා කියන්නේ පංච සීලය රැකීමයි.
තමන් පන්සිල් රකින කෙනෙක් බවට පත්වෙනවා වගේම අනිත් අයවත් සීලවන්තයන් බවට පත්කරන්න උදව් වෙන්න ඕන. හැම කෙනෙක්ම පන්සිල් ගැන දන්නවා. සමහර ආගම්වල අය බෞද්ධ නොවුණත් පන්සිල් ආරක්ෂා කරනවා. බුදුරජාණන්වහන්සේ කියනවා යම් කෙනෙක්ට උපතින් ම බුද්ධිමත්කම තියෙනවා නම් එයට කියනවා ජාති පඤ්ඤා කියලා.
ඒ කියන්නේ ස්වභාවයෙන් ම පන්සිල් රකින කෙනෙක් වෙනවා කියලා. උපතින් ලැබෙන ප්රඥාව නැති නම් අපි අතින් පන්සිල් කැඩෙනවා. පන්සිල් රකින්නට උත්සාහ කරන්නට ඕන; පන්සිල් රකින්න අපි ප්රඥාව ඇතිකර ගන්නට ඕන. සතුන් මරණ කෙනාට මොකද වෙන්නේ; එය ආචින්න කර්ම බවට පත් වෙනවා.
එ් කියන්නේ බහුල විදිහට කරන කර්ම බවට පත් වෙනවා. නැති නම් ආසන්න අවස්ථාවේ ඇතිවෙන්නේ ආසන්න කර්මයි. දුගති ගාමී වෙනවා, නිරය ගාමි වෙනවා, නිතර නිතර කෙරෙන්නේ නැතිවෙන්න නැතිවෙන්න අවබෝධයෙන් ඉන්නට ඕන. ගුණවන්ත අය බවට පත් කරන්න ඕන. අත්තනා ත්යගසම්පන්නො හෝත... හැමෝම තුළ තියෙන්නට ඕන ගුණයක් ත්යගය කියලා කියන්නේ. කොහොමද ත්යාග ගුණය කියලා කියන දේ විග්රහ කරන්නේ.
මෙය ආකාර හයක් විදිහට විග්රහ කරලා තියනවා. පළමුවෙන් කියන අපේ හිත තුළ තියනවා දිග ක්ලේෂයක්; එය හඳුන්වනවා මසුරු කම කියලා. තමන් සතු දෙයක් අන් කෙනෙක්ට දෙන්නට තියෙන අකමැති කමයි මසුරු කම කියලා කියන්නේ. දන් දුන්නට තමන් සතු දෙයක් තවකෙනකුට දෙන්න අකමැත්ත කියන ක්ලේෂය අපි ළඟ තියනවා. අපි ළඟ තියන දෙයක් තවකෙනකුට දෙන්නට එච්චරම ප්රිය නැහැ; එයයි ඇත්ත.
මේ මසුරුකම දුරු කරලා ගිහිගෙදර ඉන්නට ඕන එයයි ත්යගවන්ත බවේ පළමු වැනි දෙය. දෙවැනි කාරණාව යමක් පුජා කරන කොට එය අතහැරලා දෙන්නට ඕන. එයට කියනවා මුට්ට චාගෝ කියලා. ඒ කියන්නෙ අතහැරලාම දන් දෙන එකටයි.
අපි සතු දේවල් කෙරෙහි තියෙන අයිතියට අධිපති බව කියනවා. අපි යම් දෙයක් දුන්නට අධිපති කම තියාගෙන සිටීම හොඳ නැහැ. අපේ හිත තුළ ඒ පාලනය කරන ස්වභාවය අතහැරිය යුතුයි. අඩුපාඩු කියන්න යන්න හොඳ නැහැ. ශාසනයට යමක් පුජා කළත් එහෙමයි. දානය කියන ගුණය සම්පුර්ණ වෙන්නේ නැහැ.
මේ වගේ අවස්ථාවලදී අයිතිය වගේම අධිපති කමත් අතහැලා දාන්නට ඕන. හොයලා බැලුවාට කමක් නැහැ; නමුත් අයිතිවාසිකම් කියන්න හොඳ නැහැ. කිසිම බලාපොරොත්තු වෙන්නේ නැතිව අධිපති කම අතහැරලා දන්දෙන්න ඕන. තුන්වැනි කාරණාව 'පයත පානි' ඒ කියන්නේ සෝදාගන්නා ලද අත් ඇතිව සිටිනවා කියන එකයි. ඕනෑම වෙලාවක දන්දෙන්න කැමැත්ත ඇතිකරගන්න ඕන. ත්යාග ගුණය දියුණු කළා ම අපේ හිත හිතන්න බැරි දුරකට යනවා.
බුදුන්වහන්සේ එක්තරා තැනකදි බෞද්ධයෙක්ට කියනවා කැමැති ස්වාමින්වහන්සේ කෙනෙකුට දානයක් පුජාකරන්න කියලා. ඒ දානය පුජා කරලා අධිෂ්ඨානයක් ඇති කරගන්න කියනවා; අදින් පස්සේ මම ප්රතිග්රාහකයෙක් ලැබුනොතින් දන් දෙන්නේ නැතුව අනුභව කරන්නේ නැහැ කියලා. දීලා තමයි අධිෂ්ඨානය ඇති කරගන්නට ඕන. මෙය ලොකු ගුණයක්.
ඇත්තටම මේවා මහා පින්. සතකුට, මනුස්සයකුට ආහාර ටිකක් දුන්නොත් ආත්ම සියයක් සුගතියේ උපදිනවා. එහි අනිසංස කොතෙක්ද; ඒ වගේ අධිෂ්ඨානයක් ඇතිකරගන්න කියලා බුදුරජාණන් වහන්සේ කියන්නේ. දිනක් උන්වහන්සේ කියනවා; කෑම කමින් සිටියදී අපිට තව තියෙන්නේ එක් බත් කටයි නම් කවුරු හරි හම්බවෙනවා මේ බත් පිඩ ලබන්න කැමැති කෙනෙක්; අපිට පුළුවන් නම් අන්න ඒ කන්න තියෙන අන්තිම බත් පිඩ දෙන්නට එය ඉතා බලවත් පුණ්ය කර්මයක් කියලා.
ගෙදර තියන වළන් පිඟන් සෝදලා වතුර ටික එළියට විසි කරනවා; ඒ වතුර ටික වීසි කරන කටයුත්ත බුද්ධ කාලයේත් තිබිලා තියෙනවා. බුදුරජාණන්වහන්සේ කියනවා ඒ වතුර ටික වීසි කරන විට හිතන්න කියලා; මෙහි තියන කුඩා කුඩා ආහාර කැබැලි කුඩා කුඩා කුඩා කුඩා සතුන්ට ආහාර වේවා කියලා. අපිට එහි ආනිසංස තියෙනවා. අපි මේ කියන්නේ ත්යාග ගුණය ගැන. යමෙක් දෙනවා නම් අතහැරලා දිය යුතුයි; සෝදා පිරිසිදු කරගත් අත් ඇතිව වාසය කළ යුතුයි කියලා කියනවා. නිතරම දන් දෙන්නට සුදානමක් තියෙන්නට ඕන.
මේ කාරණා තුන ගැනයි දැන් අපි සාකච්ජා කළේ. ඉන් පසුව හතරවැනි කාරණාව වොස්සග්ග රතෝ... කියලා කියන්නේ දන්දීමේ ඇලී සිටිමටයි. දන් දීමෙහි ඇලී වාසය කරන කෙනෙක් බවට පත්වෙන්නට ඕන. දන්දෙන්න පරිත්යාගයට ඇලී වාසය කිරීම දුලබ ගුණයක්. එවැනි ගුණධර්ම අපි තුළ ඇති කරගන්නට ඕන.
පස්වැනි ගුණය යාච යෝගෝ ඒ කියන්නේ යාචකයන්ට සුදුසුයි කියන දෙයයි. යාචකයන්ට ඔබ ළඟට ඇවිල්ලා යමක් ඉල්ලන්නට සුදුසුකම තියෙන්නට ඕන. සමහර කෙනෙක්ගෙන් ඉල්ලන කොට නත්ති කෝ හෝ තී කෝ සකෝ... නැහැ කියලා කියනවා. ඉන් පසුව දරුණු වචනවලින් බනිනවා. බුදුරජාණන් වහන්සේ වදාළා යමකුට ඉල්ලන්න සුදුසු මට්ටමක ඉන්න ඕන. නැහැ කියන දේ වුණත් හිත රිදෙන විදිහට කියන්න හොඳ නැහැ.
මොනම විදිහකටවත් බනින්න හොඳ නැහැ. යාචකයන්ට අද මට දෙන්න පුළුවන් කමක් නැහැ කියලා කිව්වාට කමක් නැහැ; නමු ත් බොරු කියන්නට හොඳ නැහැ. යාචකයන්ට බොරු කිව්වොත් පිරිහෙන්නට පටන් ගන්නවා; තමන්ගේ කීර්තිය අඩු වෙනවා; ව්යාපාර වැටෙනවා; ආර්ථික තත්ත්වය වැටෙන්නට පටන් ගන්නවා.
ඒ නිසා හිඟන්නන්ගේ ආශිර්වාදය වැදගත් වෙනවා සාපය දරුණුයි. පරාභව සූත්රයේ මේ පිළිබද ව සඳහන් වෙනවා.
මෙහි අන්තිම කරුණ මම කියන්නම්; ධාන සන්නිභාගරතෝ... ඒ කියන්නේ ගෙදර ඉන්න සියලු දෙනාට ම එක ම විදිහට බෙදන්නට ඕන; විශේෂයක් ඇති කරන්නට හොඳ නැහැ; සියලු දෙනාටම එකම විදිහට බෙදන්න හදන්න ඕන. අනෙක් කරුණ මම සඳහන් කරන්නම් නම් වශයෙන් විග්රහ කිරීමට අපහසුයි. තමන් භික්ෂුන් දකින්නට කැමැත්ත ඇති කරගත යුතුයි. ධර්ම ශ්රවණය කරන්නට කටයුතු කළ යුතුයි. ශ්රවණය කරන ධර්මය නුවණින් විමසිය යුතුයි.
ඉන් පසු ධර්මානුධර්ම ප්රතිපදාවේ යෙදිය යුතුයි. අන් අයත් මේ කියපු කරුණුවලට සමාදන් කරවීමට උත්සාහ කළ යුතුයි. එවිටයි තමන්ගේ මෙන්ම අනුන්ගේ යහපත වෙනුවෙන් කටයුතු කරන්නට හැකි වෙන්නේ.