මම ඉංගිරිසි ඉගැන්වීමට උපන්නෙමි‘. මේ කලකට ඉහත මෙරට ඉංගිරිසි ගුරෙකු පළකළ දැන්වීමකි. ටිකක් කල් යන විට මෙම ටියුෂන් ගුරා මූල්‍ය ආයතනයක් පටන්ගෙන වැඩි පොලියක් දෙන බව කියා මහජනතාවගෙන් මුදල් එකතු කරන්නට පටන් ගත්තේය. මහ බැංකුවේ ලියාපදිංචියක් හෝ අධීක්ෂණයක් නැති මේ ව්‍යාපාරය ගැන අදාළ පොලිසිය වූ ‘මිරිහාන’ පොලිසිය හාන්කවිසියක් දැන සිටියේ නැත. මහ බැංකුවෙන් මෙවැනි ආයතනයකට බලපත්‍රයක් නැති බවට පුවත්පත් දැන්වීමක්වත් පළ කළේ නැත.
අන්තිමේදී ටියුෂන් ගුරාගේ මූල්‍ය ව්‍යාපාරය පොළොවට සමතලා වී ගනුදෙනුකරුවන්ට යනඑන මං නැතිවිය. පැමිණිලි භාරගන්නට මිරිහාන පොලිසිය බංකු දමා වෙනම අංශයක් පවා ඇති කළේ මුදල් තැන්පත් කළ පුද්ගලයින් ඒ තරම් වැඩි වූ නිසාය.
අන්තිමට ටියුෂන් ගුරා ඉංග්‍රීසිවලටත් වඩා පාඩමක් උගන්වා තිබුණේ මහ බැංකුවටය. මුදල් තැන්පත් කරන්නන් මහ බැංකුව වෙත අත දිගුකර චෝදනා කරන්නට වූයේ තමන් තැන්පත් කළ මුදල් නැවත ලබාදීමට කටයුතු නොකළහොත් නඩුමඟට බහින බවය.
“නීතියේ හැටියට නම් මහ බැංකුවේ ලියාපදිංචියක් අධීක්ෂණයක් නැති ආයතනවල මුදල් තැන්පත් කරන අයට එරෙහිව තමයි නීතිය පියවර ගන්න වෙන්නේ.” මේ ප්‍රකාශයත් සමඟ ගනුදෙනුකරුවෝ නිහඬ විය.
ලංකාවේ ඇත්තන්ට කිසිවක් මතක තියෙන්නේ සති දෙකක් පමණක් බව ප්‍රභාකරන්ගේ සුප්‍රකට ප්‍රකාශයකි. මේ ටියුෂන් ගුරු දැන් ආර්ථික වශයෙන් නැවත පණ ගසා එමින් සිටින අතර ලබන සතියේ මොහු නැවත මූල්‍ය ආයතනයක් පටන් ගත්තොත් මෙරට ජනතාව වැල නොකැඩී ඇවිත් මුදල් තැන්පත් කරනු නියතය.
අපට මෙතරම් හෑල්ලක් ලිවීමට සිදු වූයේ මහ බැංකුව පළ කළ දැන්වීමක් නිසාය. මෙම දැන්වීම පළ කොට තිබුණේ ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ මූල්‍ය පාරිභෝගික සබඳතා දෙපාර්තමේන්තුව විසිනි.
‘ඔබ ඔබගේ බැංකුවත් එක්ක තරහා වෙලාද? ඔබගේ පැමිණිල්ල ගැන බැංකුව සොයා බැලුවේ නැද්ද?‘ එම දැන්වීමේ ශීර්ෂ පාඨය විය.
එම දැන්වීමේ මෙසේ ද සඳහන් විය. ‘ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ අනුමැතිය ලත් සෑම මූල්‍ය ආයතනයක් ම, තම ගනුදෙනුකරුවන්ගේ පැමිණිලි නිසි ලෙස භාර ගෙන හැකි ඉක්මනින් කටයුතු කොට නිසි පිළිතුරක් ලබාදීමට බැඳී සිටී. මහ බැංකුවේ අනුමැතිය ලත් මූල්‍ය ආයතනයක් ඔබගේ පැමිණිලි භාර නොගන්නේ නම්, පිළිතුරු ලබා දීමට ප්‍රමාද කරන්නේ නම් හෝ ලබාදුන් පිළිතුර ගැන ඔබ සෑහීමකට පත් නොවේ නම් අපට කතා කරන්න දුරකතන අංකය 1935.‘
දැන්වීමේ ඇති අංකයට අමතා බැලීම අපගේ ඊළඟ ප්‍රයත්නය විය. මේ ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවයි! පටිගත කරන ලද වාක්‍ය පෙළක් අපට අසන්නට ලැබුණේ ඉන්පසුවය. වඩා කාර්යක්ෂම සේවයක් සඳහා ඔබේ ඇමතුම පටිගත වනු ඇත.
සිංහල භාෂාවෙන් උපදෙස් ලබාගන්නට අංක 01 අමතන්න. නිලධාරියකු සමඟ සම්බන්ධ වන්නේ නම් 0 අමතන්න.
එය ඇසූ සැණින් 0 එබූ විට මෙවැනි නිවේදනයක් නිකුත් විය. ඔබගේ Online ගනුදෙනුවලදී passward, OPT, username ලබාදීමෙන් වළකින්න. ඉන්පසු වාදනය වූයේ සංගීතයකි. ටික වේලාවක් වාදනය වූවත් සම්බන්ධ වූ කිසිවකු නැත. ඇමතුම තබා නැවතත් 1935ට ඇමතුවෙමි. එවරද ඇමතුම නැවතුණේ සංගීතයක් අසලය. ඒත් තෙවැනි වර ගන්නා ලද ඇමතුම සාර්ථක විය. ඇමතුම ලබාගත් නිලධාරිනියගෙන් අප මෙම සේවාව ගැන විමසා සිටියෙමු.
“මූල්‍ය ආයතනයක පාරිභෝගිකයකුට ආයතනයත් එක්ක ගනුදෙනුවක් බේරාගන්න බැරි වුණාම තමයි මේ දෙපාර්තමේන්තුවට පැමිණිලි කරන්න පුළුවන්.”
එම කරුණු දැක්වීමේදී අපට තහවුරු වූයේ ණය වාරික සම්බන්ධ ගැටලු, පොලී අනුපාතය ගැන ගැටලු වෙනත් නීතිමය ගැටලුවලදී මුල්‍ය සමාගමත් සමඟ එකඟතාවක් ඇති කර ගැනීමට නොහැකි තත්ත්වයකදී ඒ වෙනුවෙන් මැදිහත් වීම මේ මූල්‍ය පාරිභෝගික සබඳතා දෙපාර්මේන්තුවේ කාර්ය භාරයයි. ගනුදෙනුකාර සහ මූල්‍ය ආයතනය අතර ගනුදෙනුවේදී ගනුදෙනුකරුගේ පාර්ශ්වයෙන් කෙරෙන පැමිණිල්ල අධීක්ෂණයට ගන්නා මූල්‍ය ආයතනය මුලින්ම මූල්‍ය ආයතනයට ගනුදෙනුකරුගේ ඉල්ලීමට නිර්දේශයක් කිරීම මුල් පියවරයි.
“එතකොට මූල්‍ය ආයතනය ඒ සම්බන්ධයෙන් පියවරක් ගන්නේ නැතිනම් මොකද කරන්නේ?” එම නිලධාරිනියගෙන් විමසා සිටියෙමි.
“බරපතළ ගැටලු සහගත තත්ත්වයක් තිබුණොත් තමයි දෙපාර්ශ්වය කැඳවන්නේ. මහ බැංකුවේ ලියාපදිංචි හා අධීක්ෂණයට යටතේ කරගෙන යන මූල්‍ය ආයතන නීතියෙන් බැඳිල තියෙනවා ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ නිර්දේශ ක්‍රියාත්මක කරන්න.”
මෙරට බැංකු මූල්‍ය ක්ෂේත්‍රවල ආයතන බොහොමයක් තම කටයුතු කරන භාෂාව ඉංග්‍රීසි භාෂාවයි. මේ බොහෝ ආයතනවල සිංහල හෝ දෙමළ ලිපියක් ටයිප් කිරීමට දැන් අය නැත. මෙම මූල්‍ය ආයතනවලට ගනුදෙනුකරුවන් සිංහල හෝ දෙමළ භාෂාවෙන් තම දුක්ගැනවිල්ල කියා ලිපියක් යැවුවහොත් 98%කට නැවත පිළිතුරු නොලැබෙන බව සහතිකය.
මෙරට ජනතාවගේ ‘මූල්‍ය සාක්ෂරතාව’ ඇත්තේ ඉතා අවම මට්ටමකය. බැංකු ණයක්, ලීසිං එකක්, ෆිනෑන්ස් එකක් ගන්නා ගනුදෙනුකරුවෙකු ඒ සම්බන්ධ ගිවිසුම්පත කියවන්නේ නැත. මේවා බොහෝ විට සකස් කෙරෙන්නේ ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙනි. මෙකී ණය ගිවිසුමේ සිංහල හා දෙමළ පිටපතක් ඉල්ලා සිටිය හැකි බවවත් අපේ මූල්‍ය ආයතන සමඟ ගනුදෙනු කරන ගනුදෙනුකරුවන් නොදනී. ඊටත් වඩා සම්මත අවම පොයින්ට් සයිස් එක වන Point 5ටත් වඩා කුඩු ගිවිසුම් පත්‍රය නීති විශාරදයකුටවත් කියවා තේරුම්ගත නොහැකි තරම් ඉතා කුඩාය. ගනුදෙනුකරු කරන්නේ මූල්‍ය සමාගම පෙන්වන ප්‍රධාන තැන් තුනක මුළු අත්සනත් තවත් තැන් 17ක කෙටි අත්සනත් යෙදීමය. ඉන්පසු මෙම මුල්‍ය සමාගම් ගනුදෙනුකරුවන්ගෙන් හිස්කොළ තුනකට ද අත්සන් ගනී. වාහනයක් ලිසිං හෝ ෆිනෑන්ස් කරන විට මුලින්ම කරන්නේ වාහනය පවරන mT6 නමැති හිස් පෝරමයට අත්සන් ගැනීමය. එහෙත් එම පෝරමයේ ඉහළින්ම ඇත්තේ හිස් පෝරමයට අත්සන් කිරීමෙන් වළකින්න කියාය.
මේ අතර රාජ්‍ය බැංකු, වාණිජ බැංකු සහ ලියාපදිංචි මූල්‍ය සමාගමක වුවද මුදල් තැන්පත් කරන්නේ නම් මහජනතාව තම තැන්පතුවල සුරක්ෂිතතාව පිළිබඳ නිසි අවධානයෙන් කටයුතු කළ යුතු යැයි ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව ප්‍රකාශ කරන ලද්දේ කලකට ඉහතය. ඒ කියන්නෙ පිළිගත් රාජ්‍ය බැංකුවක හෝ ලියාපදිංචි මූල්‍ය සමාගමක මුදල් තැන්පත් කිරීම පිළිබඳ මහ බැංකුවේ වගකීමක් නැතැයි ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ ස්ථාවරයයි. ලොව කිසිම රටක රජයක් හෝ මහ බැංකුවක් හෝ ඒ රටේ මහජනතාව බැංකුවල තැන්පත් කරන මුදල් සම්බන්ධයෙන් වගකීමක් දරන්නේ නැති බව මහ බැංකු පවසා ඇත.
මුදල් තැන්පතු සම්බන්ධයෙන් ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ වගකීමක් නොමැති බවට මහ බැංකුවෙන් කලෙකට ඉහත නිකුත් කර ඇති නිවේදනය අලුත් තත්ත්වයක් නොවේ. මෙම නිවේදනය නිකුත් කරන තුරු එතෙක් කල් මහ බැංකුව එවැනි නිවේදනයක් නොකළ නමුත් මහජනතාව වඩාත් දැනුම්වත් කිරීමේ අමුණින් සැබෑ තත්ත්වය ප්‍රකාශ කිරීම සඳහා මේ අවස්ථාවේදී එවැනි දැනුම් දීමක් කළ බව මහ බැංකුව ප්‍රකාශ කරයි. ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව සියලු බලපත්‍ර ලාභී වාණිජ බැංකු, බලපත්‍ර ලාභී විශේෂිත බැංකු සහ ලියාපදිංචි මූල්‍ය සමාගම් පිළිබඳ නිසි අධීක්ෂණයෙන් පසුවන අතර ඒවා ආරක්ෂා කිරීමට විටින් විට විවිධ පියවර ගනී.
මේ අනුව එවැනි බැංකුවක් හෝ මූල්‍ය ආයතනයක් කඩාවැටීමට හෝ බංකොලොත් වීමට ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව ඉඩ නොතැබීම මහ බැංකුවේ උත්සාහයයි. කෙසේ වෙතත් කිසියම් ආයතනයක තැන්පත් කරන මුදල් සම්බන්ධයෙන් ඒ ඒ ආයතන තැන්පතුකරුවන්ට වගකිව යුතු අතර මහ බැංකුවේ ඊට වගකීමක් නොමැති බව මහජනතාව දැනගත යුතු බව ගනුදෙනුකරුවන් බොහෝ දෙනකු නොදනී. මුදල් ඇමැතිවරයා ලෙස ඇන්.ඇම්. පෙරේරා සිටි යුගයේ පූර්ණ රාජ්‍ය වගකීමක් නැත්පතු සඳහා ලබාදෙන රාජ්‍ය බැංකුවක් බිහිකරන ලදි. එය ජාතික ඉතිරි කිරීමේ බැංකුවයි.
පසුගිය වසරේ සෙලින්කෝ ව්‍යාපාරය කඩා වැටීමේදී එක් මන්ත්‍රීවරයකු පාර්ලිමේන්තුවේ ප්‍රශ්න කර සිටියේ ආණ්ඩුව වග කියන්නේ ජාතික ඉතිරි කිරීමේ බැංකුවේ තැන්පතු සඳහා පමණක් නම් ලංකා බැංකුවේ, මහජන බැංකුවේ සල්ලිවලට ආණ්ඩුව වග කියන්නේ නැද්ද යන පැනයයි. එහෙත් ඒ ගැන ඉන්පසු මහ බැංකුවට විශේෂ ප්‍රකාශයක් කිරීමට පවා සිදුවිය.
මෙරට මූල්‍ය ආයතන සමඟ ගනුදෙනු කරන ගනුදෙනුකරුවන්ගේ ඇත්තේ සමීප සම්බන්ධයක් නොවේ. ගනුදෙනුකරුවන්ට ලැබෙන ඉංගිරිසි ලිපියේ සිංහල සහ දෙමළ පරිවර්තනයේ බොහෝවිට ඇත්තේ හිස්තැන්ය. එයින් බේරීමට මෙම මූල්‍ය ආයතන කදිම උපායක් යොදයි. System Generated Letter, Signature not Required යනුවෙන් එහි සඳහන්. එයින් අදහස් වන්නේ ස්වයංක්‍රීයව මුද්‍රණය වන ලිපියක් බැවින් සහතික කිරීමට අත්සනක් අවශ්‍ය නොවන බවය.
ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ මූල්‍ය පාරිභෝගික සබඳතා දෙපාර්තමේන්තුවෙන් විමසා සිටියේ මූල්‍ය ආයතන හා ගනුදෙනුකරුවන් අතර ඇති මේ විරසකය අස්වසාලීමට ගත හැකි පියවර කුමක්ද යන පැනයයි.
“ගනුදෙනුකරුවෝ මූල්‍ය ආයතනවලින් තමන්ට වන අවනඩුව ගැන ලිඛිතව ඉල්ලීමක් කොට එය එකී මුල්‍ය ආයතනය නොසලකා හැරියහොත් ගනුදෙනුකරු කරන්න ඕන ඒ පැමිණිල්ල ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ අප දෙපාර්තමේන්තුව වන මුල්‍ය පාරිභෝගික සබඳතා දෙපාර්තමේන්තුව වෙත යොමු කිරීමයි. දිගින් දිගටම ගනුදෙනුකරුවන්ගේ පැමිණිලි ගැන ප්‍රමාණවත් සෑහීමකට පත්විය හැකි විසඳුමක් ලබා නොදීම තුළින් එකී මූල්‍ය ආයතනය ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ අධීක්ෂණයට ලක්වීමේ එකී මූල්‍යආයතනයට අවාසි සහගත තත්ත්වයක් වෙන්න පුළුවන්. මෙතැනදි ගනුදෙනුකරුවෝ තමන්ට වන අසාධාරණය ගැන අප දෙපාර්තමේන්තුවට ලිඛිතව දැන්වීමයි ප්‍රධාන වන්නේ. දෙපාර්ශ්වයටම එකඟ විය හැකි විසඳුමක් හෝ ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ විධි විධාන අනුව විසඳුමක් නිර්දේශ කරන්නට අපට බලය තිබෙනවා.”
සෑම වසරකම ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකු දැන්වීමක් පළ කරන්නේ බලපත්‍ර ලබාදී ඇති ආයතන පිළිබඳය. එම නිවේදනයේ කොටස් 3ක් ගැන සඳහන් වේ. බලපත්‍ර ලාභී වාණිජ බැංකු, බලපත්‍ර ලාභි විශේෂිත බැංකු හා බලපත්‍ර ලාභි මුදල් සමාගම් ඒ ඒකක තුනය. ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ අධීක්ෂණයට යටතේ ඇති ලියාපදිංචි ගත ආයතන සියල්ල එහි පෙළගස්වා ඇති අතර අග මෙවැනි සටහනක් ද ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව පළ කරයි.
මතකයේ තබා ගත යුතු වැදගත් කරුණු
බැංකු / මුදල් සමාගම් ව්‍යාපාර කටයුතුවල මනා පැවැත්ම වර්ධනය කිරීමත්, එමඟින් තැන්පතුවල සුරක්ෂිතතාව තහවුරු කිරීමත් උදෙසා ඉහත නම් සඳහන් ආයතන අධීක්ෂණය කිරීමේ බලතල මහ බැංකුව වෙත පැවරී ඇත. එහෙත් එම ආයතනවල ඇති තැන්පතු සඳහා වගකීමට හෝ එම ආයතන කිසිදු දිනෙක බිඳ නොවැටෙන බවට සහතික කිරීමට හෝ නීතිමය බලයක් මහ බැංකුවට නොමැත. කෙසේ වෙතත්, අධීක්ෂණයට යටත් බැංකුවක් හෝ සමාගමක් බිඳ වැටුණහොත්, එක් තැන්පත්කරුවකුට රු.200,000/-ක උපරිමයකට යටත්ව තැන්පතු ආපසු ගෙවීම සඳහා මහ බැංකුව විසින් 2012 ජනවාරි 01 වැනි දින සිට තැන්පතු රක්ෂණ යෝජනා ක්‍රමයක් ක්‍රියාත්මක කර ඇත.
ඉහත දක්වා ඇති ඕනෑම ආයතනයක මුදල් තැන්පත් කිරීමේ දී මහජනතාව විසින් තම තැන්පතුවල සුරක්ෂිතතාව පිළිබඳ මනා සැලකිල්ලක් දැක්විය යුතුය.
ගනුදෙනුකරුවන් බොහොමයකට තමන් ගනුදෙනු කළ බැංකුව සමඟ ‘තරහ’ වෙන්නට සිදුවන්නේ මුදල් නැත්පත් කළොත් තැන්පත් කළ අවස්ථාවේ දෙන්නට පොරොන්දු වූ පොලිය ඇතැම්විට අඩුවන නිසාය. පොලිය වැඩිවුනහොත් කවුරුත් ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ මූල්‍ය පාරිභෝගික සබඳතා දෙපාර්තමේන්තුවට පැමිණිලි කරන්නට යන්නේ නැත. පොලිය අඩුවූ විට අදාළ බැංකුවට ගොස් තම ස්ථාවර තැන්පතු සහතිකය ගෙන ගොස් තර්ක කරන විට බැංකුව කරන්නේ කුඩා අකුරෙන් මුද්‍රණය කොට ඇති වාක්‍යයක් පෙන්වීමය. එහි ඇත්තේ කියවීමටත් බැරි කුඩා අකුරෙන් ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවෙන් කරන පොලී අනුපාත සංශෝධනවලදී පොලී අනුපාතය වෙනස් විය හැකිය යනුවෙනි.
මූල්‍ය ව්‍යාපාර සමඟ ගනුදෙනු කරන ගනුදෙනුකරුවන් අතරින් දැඩි ලෙස අපහසුතාවට පත්වන්නේ මූල්‍ය ආයතනවලින් ව්‍යාපාරික ණය, නිවාස ණය, ලීසිං, ෆිනෑන්ස් ගන්නා ගනුදෙනුකරුවන්ය. මෙම ගනුදෙනුකරුවන් පියවීමට නොහැකි වී නීතිමය තත්ත්වයක් උදාවූ විට ගනුදෙනුකරුවන් ඉතා අසරණ වන්නේ ලංකාවේ මුදල් ගනුදෙනු ගැන නඩු කතා කරන්නට ඒ සම්බන්ධ විෂයානුබද්ධ අවබෝධයක් ඇති නීතිඥයින් හිඟවීමය. මූල්‍ය ආයතන වැල්පොලී දමා, සීසින් චාජස්, ස්ටේෂනරි චාජස් දමා හදන ගෙවිය යුතු මුදලට තර්ක කරන්නට මේ නීතිඥයින් දන්නේ නැත. මේ බොහෝ නීතිඥයින් බැංකු අයිරාවකට, ණයකට නෛතික පොලියක් හදන අයුරු හෝ ගනුදෙනු සම්බන්ධ කාලාවරෝදී නීතියවත් නොදනී. නීතිඥයාගේ එකම මූල්‍ය නීති දැනුම වන්නේ මූල්‍ය ආයතනය ගරු අධිකරණයට ඉදිරිපත් කරන අවිධිමත් අධිකතර පොලී ඇතුළත් අයවිය යුතු මුදල කොටස් වශයෙන් ගෙවීමට ඉල්ලීම පමණි.
ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ මූල්‍ය පාරිභෝගික සබඳතා දෙපාර්තමේන්තුව දැන් අපේ අගතියට පත් ගනුදෙනුකරුවන්ට නීතිමය පිළිසරණක් ලබාගත හැකි දෙපාර්තමේන්තුවක් බව අමුතුවෙන් කිවයුතු නොවේ. දැන් එළඹ ඇත්තේ ඔබේ පැමිණිල්ලට අදාළ බැංකුවෙන් පිළිතුරක් නොලැබුණේ නම් කල් නොයවා එම පැමිණිලි ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ මූල්‍ය පාරිභෝගික සබඳතා දෙපාර්තමේන්තුවට ඉදිරිපත් කොට මූල්‍ය ආයතනවලින් කරන ගසා කෑමට එරෙහිවීමය.
