පුරාවෘත්තයේ, ටයිටන් යනු ඔලිම්පික් දෙවිවරුන්ට පෙර පාලනය කළ ග්‍රීක මිථ්‍යා කතාවල බලවත්, පුරාණ දෙවිවරුන්ය. ටයිටන්ස් සංකේතවත් කරන්නේ දැවැන්ත ශක්තිය, උදාරත්වය සහ අකාලික පැවැත්මයි.
සංකේතාත්මක අර්ථයකින්, “ටයිටන්” යන යෙදුම බොහෝ විට භාවිත කරනුයේ පෘථිවි ගතික බලවේගවල සහ ස්වාභාවික තේජසෙහි යෝධ සංකේතයක් ලෙස නැඟී සිටින එවරස්ට් කන්ද වැනි දැවැන්ත, විස්මයජනක හෝ විධානයක් වැනි මහා බලයක් විස්තර කිරීමට ය. එය එවරස්ට්හි කුලුනු උස සහ එහි දිනෙන් දින වර්ධනය වන, නොසැ‍ෙලන ස්වභාවය ඉස්මතු කිරීමට සංකේතාත්මකව භාවිතා කරනු ලබයි..
ඉහළ නඟින එවරස්ට්
ලොව උසම කන්ද සහ ස්වාභාවික ආශ්චර්යයක් වන එවරස්ට් කන්ද විද්‍යාඥයන් මෙන්ම වික්‍රමාන්විතයන්ද මවිතයට පත් ඉහළට නැඟෙමින් තිබේ. හිමාල කඳුවැටිය මතින් ඉහළට නැඟී ඇති මෙම තේජාන්විත ශිඛරය ස්ථාවර වස්තුවක් නොව බලගතු ස්වාාභාවික බලවේග විසින් හැඩගැසුණු ගතික යෝධයෙකි. කාලයත් සමඟ වෙනස් වන එහි උස, පෘථිවිය තුළ ගැඹුරින් සිදුවන භූ විද්‍යාත්මක මාරුවීම් නිසා ඉහළට
එවරස්ට් කන්ද එහි උසට ණය ගැති වන්නේ ඉන්දියානු සහ යුරේසියානු භූ තැටි ගැටීම නිසාය. වසර මිලියන ගණනකට පෙර ගැටීමට පටන් ගත් මෙම තහඩු තවමත් එකිනෙක තල්ලු වෙමින් හිමාලය කලාපය ක්‍රමයෙන් ඉහළ යමින් පවතී. මෙම අඛණ්ඩ ක්‍රියාවලිය එවරස්ට් ලොව උසම කන්ද බවට පත් කර ඇති නමුත් එය බාධාවකින් තොරව සිදුවන්නක් නොවේ. භූමිකම්පා වැනි ස්වාභාවික සිදුවීම් සමහර අවස්ථාවලදී එහි උසයාම තාවකාලිකව අඩු කර ඇත.
2015 දී නේපාලයට රිච්ටර් මාපකයේ 7.8 ක ප්‍රබල භූමිකම්පාවක් ඇති වූ අතර එය පුළුල් විනාශයක් සිදු කළේය. ඉන් එවරස්ට් හි උස අඩු වූ බව වාර්තා විය. කන්ද මත භූමිකම්පාවේ නිශ්චිත බලපෑම තවමත් විවාදයට ලක්ව ඇත.
දශක ගණනාවක් තිස්සේ එවරස්ට් කන්දේ නියම උස විද්‍යාත්මක උනන්දුවක් දක්වන මාතෘකාවක් විය. 1954 දී සමීක්ෂණයකින් එවරස්ට් මීටර් 8,848 (අඩි 29,029) උස බව නිල වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදි. 2005 දී නවීන තාක්ෂණය භාවිතයෙන් චීන විද්‍යාඥයන් එය මැන බලන තෙක් මෙම අගය දශක ගණනාවක් තිස්සේ අභියෝගයට ලක් නොවී පැවතියේය, එය මීටර් 8,844.43 (අඩි 29,017) අඩු අගයකට ළඟා විය.
2020 දී, නේපාල සහ චීන විද්‍යාඥයින්ගේ ඒකාබද්ධ ප්‍රයත්නයක අරමුණ වූයේ එවරස්ට්හි උස වඩාත් නිවැරදිව මැන බැලීමයි. උසස් චන්ද්‍රිකා තාක්ෂණය සහ GPS පද්ධති භාවිත කරමින්, කන්ද දැන් මීටර් 8,848.86 (අඩි 29,031.69) ලෙස ඔවුන් තීරණය කර ඇත. මෙය 1954 මිනුමට වඩා මීටර් 0.86 (අඩි 2.8) වැඩිය. මෙම සොයා ගැනීම් ජාත්‍යන්තර සහයෝගිතාවයේ සහ තාක්‍ෂණික දියුණුවේ ප්‍රතිඵලයක් වූ අතර, එය මේ දක්වා වඩාත්ම නිවැරදි මිනුම සපයා තිබේ.
යෝධයා මැනීම
එවරස්ට්හි උච්චාවචනය වන උස හිමාලයේ සිදු වෙමින් පවතින පුළුල් පරිවර්තනයක කොටසකි. භූගෝලීය ක්‍රියාකාරකම් අඛණ්ඩව කඳු මුදුන් ඉහළට තල්ලු කරයි, නමුත් කලාපය භූමිකම්පා සහ අනෙකුත් භූ විද්‍යාත්මක සිදුවීම්වලටද බෙහෙවින් ගොදුරු වේ. මීට අමතරව, කඳුකරයේ පරිසරය වෙනස් කිරීමේදී දේශගුණික විපර්යාස සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි.
ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම හේතුවෙන් එවරස්ට් කඳු මුදුනේ ග්ලැසියර දියවීම වේගවත් වී ඇත. මෙය කඳුකරයේ අයිස් සහිත බෑවුම්වලට පමණක් බලපායි. එපමණක් නොව අවට පරිසර පද්ධති සහ ප්‍රාදේශීය ප්‍රජාවන්ට ද තර්ජනයක් වේ. හිම රේඛාවල වෙනස්වීම්, අස්ථායි අයිස් සෑදීම් සහ වෙනස්වන කාලගුණික රටා කඳු නඟින්නන්ට සහ පර්යේෂකයන්ට ද අභියෝග ඇති කරයි. මෙහිදී සලකා බැලීය යුතු එවරස්ට් කන්දේ උස වෙනස්වීමට අදාළ විද්‍යාත්මක හේතු වෙයි.
ප්‍රධාන වශයෙන් භූ තැටි චලනයන් සිදුවෙයි. එවරස්ට් කන්ද පිහිටා ඇත්තේ ඉන්දියානු සහ යුරේසියානු භූ තැටි ගැටෙන කලාපයේ ය. මෙම තහඩු එකිනෙක දිගින් දිගටම තල්ලු වන විට, එවරස්ට් ඇතුළු හිමාලය ඉහළට ඔසවා ඇති අතර, මේ නිසා කාලයත් සමඟ කන්දේ උස වැඩි වේ.
එසේම තවද භූමිකම්පා ඇතිවෙයි. 2015 දී නේපාලයේ ඇති වූ රිච්ටර් මාපක 7.8 ක භූමිකම්පාව වැනි භූ කම්පන ක්‍රියාකාරකම් නිසා එවරස්ට් වැනි කඳුවල උස තාවකාලිකව අඩු කිරීමට පොළව මාරුවීමට හා සම්පීඩනය වීමට ද හේතු විය හැකිය.
තවද ඛාදනය සහ දේශගුණික බලපෑම ඇතිවෙයි. සුළඟ හා ජලය නිසා ඇති වන ග්ලැසියර දියවීම සහ ඛාදනය කන්ද ක්‍රමයෙන් ප්‍රතිනිර්මාණය කරයි, කාලයත් සමඟ එහි උස හා ව්‍යුහයට තරමක් එවා බලපායි.
එසේම උසස් මිනුම් ක්‍රම භාවිත වෙයි. එවරස්ට්හි වාර්තාගත උසෙහි වෙනස්කම් ද මිනුම් තාක්ෂණයන්හි වැඩිදියුණු කිරීම් හේතුවෙන් සිදු වේ. GPS, චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප, සහ ලේසර් පාදක පද්ධති වැනි නවීන මෙවලම් පැරණි මිනුම්වලට සාපේක්ෂව වෙනස්කම් හෙළි කරමින් වඩාත් නිවැරදි දත්ත සපයා ගැනේ.
සමස්ථිතික ප්‍රත්‍යාවර්තනය දියවන ග්ලැසියරවල බර නිසා පෘථිවි පෘෂ්ඨයේ ගැලපීම (නැවත නැඟීම), කන්දේ උසට සුළු වශයෙන් බලපෑම් ඇති කළ හැකිය.
මෙම සාධක මඟින් එවරස්ට් අඛණ්ඩව හැඩගස්වන ගතික භූ විද්‍යාත්මක ක්‍රියාවලීන් පෙන්නුම් කරන අතර එය විද්‍යාත්මක ආකර්ෂණයට ලක්වන ගැඹුරු විෂයයක් බවට ද පත්වී තිබේ.
එවරස්ට්හි සංකේතාත්මක වැදගත්කම් රැසක් වෙයි. එහි භූ විද්‍යාත්මක වැදගත්කමෙන් ඔබ්බට, එවරස්ට් කන්ද මානව අභිලාෂය සහ ගවේෂණයේ ආත්මය සංකේතවත් කරයි. එය ස්වභාවික ශ්‍රේෂ්ඨත්වයේ පහනක් බවට පත් වී ඇති අතර ස්වාභාවධර්මයේ ඔරොත්තු දීමේ හැකියාව පිළිබඳ සාක්ෂියකි.
නේපාලයේ සහ චීනයේ සහයෝගි ප්‍රයත්නයන් හරහා සිදු කරන ලද 2020 සමීක්ෂණය, එවැනි ස්වාභාවික අරුම පුදුම දේ අවබෝධ කර ගැනීම සහ සංරක්ෂණය කිරීම සඳහා ජාත්‍යන්තර හවුල්කාරිත්වයේ වැදගත්කම ඉස්මතු කර තිබෙයි.
වෙනස් වන භූ දර්ශනයක්
මෙහිදී අනාගතය සඳහා පාඩම් රැසක් උගත හැකිවෙයි. එවරස්ට් කඳු මුදුනේ වෙනස්වන උස අපගේ ලෝකය හැඩගස්වන ගතික බලවේගයන් සිහිපත් කිරීමක් ලෙස සේවය කරයි. අඛණ්ඩ විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ සහ ගෝලීය සහයෝගිතාවයේ අවශ්‍යතාව ද එය අවධාරණය කරයි. තාක්ෂණය දියුණු වන විට, අපට මෙම ස්වාභාවික ක්‍රියාවලීන් පිළිබඳ ගැඹුරු අවබෝධයක් ලබා ගත හැකි අතර දේශගුණික විපර්යාසවල බලපෑමෙන් පරිසරය ආරක්ෂා කිරීමට පියවර ගත හැකිය.
එවන් අභියෝග හමුවේ එවරස්ට් කඳු මුදුන භෞතික ශිඛරයක් ලෙසින් මෙන්ම පෘථිවි සෞන්දර්යයේ සංකේතයක් ලෙසින්ද නොනැවතී ඉහළට නැඟී සිටියි. එහි විකාශනය වන උස, ස්වභාවධර්මයේ අරුමපුදුම දේ ගැන මවිතයට පත් කිරීමට අපට ආරාධනා කරන අතරම අනාගත පරම්පරාවන් සඳහා අපගේ පෘථිවිය ආරක්ෂා කිරීමට වගකීමෙන් ක්‍රියා කිරීමට අපව දිරිමත් කරයි.
“එවරස්ට් කන්ද නිකම්ම කන්දක් නොවේ – එය පෘථිවි බලය සහ මානව වර්ගයාගේ සොයා ගැනීම් පසු පස යාමේ කතාව ද වේ.”
එවරස්ට් කන්ද,
ලොව සදාකාලික යෝධයා, ඉහළට නැඟීමම නිර්භීතයි නොනැවතී. ලොවම බලවත් කළ ටයිටන් සංකේතයයි ඒ,
භූකම්පා ඝෝෂා කරයි, ග්ලැසියර ගලා යයි, වැඩෙන වන උස කන්දක් හැඩ වෙයි. සොබාදහමේ ශක්තිය හා කලාවේ
සංකේත එවරස්ට් ලොව ගැහෙන හදවතයි. කාලය සහ වෙනස්වීම තුළ උත්තරීතර පුදුමයේ උච්චතම අවස්ථාව,
කඳු නඟින්නකුගේ සිහිනයයි වැඩෙන කන්ද එවරස්ට්
හෙ. සරත් කේ. පෙරේරා.
