යුරෝපය හා ආසියාව අතර පිහිටි ඉරාකය, මධ්‍යතන යුගයේ පටන්ම උපායමාර්ගික වැදගත්කමක් උසුලන සුවිශේෂ වූ රාජ්‍යයකි. මාර්තු 17 දා මේ තත්ත්වය තවත් තීව්‍ර කරමින් ඩොලර් බිලියන 17ක වියදමක් ඇස්තමේන්තුගත වූ නව යෝධ ව්‍යාපෘතියක් පිළිබඳ උණුසුම් පුවතක් ඉරාකය වෙතින් ඇසීමට ලැබුණි. ඒ දිගුකලක පටන්ම ඉදිරියට පැමිණි මේ වන විටත් ඉදි වෙමින් පවතින ඉරාකයේ Faw වරාය යෝධ ව්‍යාපෘතියේ නිමාව 2025 වර්ෂය වන විට සටහන් කළ හැකි බවේ පුවතයි. මේ ව්‍යාපෘතිය ඔස්සේ ඉරාකය, නව ආකාරයකින් භූ දේශපාලනික සිතියමේ නිර්මාණය වනු ඇතැයි ගෝලීය දේශපාලනික හා රාජ්‍යතාන්ත්‍රික පිරිස් පවසන්නේ නම් නව වෙනස නිසාය.
මේ යෝධ ව්‍යාපෘතිය යටතේ ඉදි වන නව වෙළෙඳ මාර්ගය ඔස්සේ ඉරාකයේ මහා Faw වරාය සිට තුර්කියට යෑමට ගත වන කාලය බෙහෙවින් කැපීපෙනෙන අයුරින් අඩු වීම හා ඒ හරහා ආසියා හා යුරෝපා මහාද්වීප දෙක අතර භාණ්ඩ ප්‍රවාහනයේදී පහසුවක් ලැබීම ඉතා වැදගත් තත්ත්ව ලෙස විග්‍රහ වී ඇත.
මේ ව්‍යාපෘතියේ මූල්‍ය දායකත්වය ඉරාක හා තුර්කි රජයන් වෙතින් සැපයෙන අතර, පිටත ආයෝජනයන්ද මේ හා සම්බන්ධ වන බව විදෙස් මාධ්‍ය වාර්තා කර ඇත. මෑත කාලයේදී රතු මුහුද ආශ්‍රිත යේමන හවුති ප්‍රහාර හේතුවෙන් සූවස් ඇළ මාර්ගය ආශ්‍රිත නාවික ගමනාගමනය, නාවික වෙළෙඳාම අර්බුදයට ලක් වී ඇති අතර, මේ නව ව්‍යාපෘතිය හරහා කලාපීය වශයෙන් මෙන්ම ගෝලීය වශයෙන්ද ඉරාකයේ භූ දේශපාලනාත්මක ශක්තිය වැඩි වර්ධනය කරගැනීමද අරමුණ වී ඇත.
ඉදිරියේදී අදියර 3ක් යට‍ෙත්, 2028, 2033 හා 2050 යන වර්ෂයන් ඉලක්ක කරගනිමින් සම්පාදිත මේ යෝධ ව්‍යාපෘතිය ඔස්සේ, ආසියාව හා යුරෝපය අතර සංවර්ධන මාර්ගය ඉතාම සුවිශේෂ ලෙස කලාපීය ආරක්ෂාව හා ස්ථාවරත්වය වර්ධනය කිරීම, අරමුණු වී ඇත.
ව්‍යාපෘතියේ ප්‍රතිලාභ
මේ යෝධ ව්‍යාපෘතිය මුළුමනින්ම නිමා වූ කල ඉරාක වරාය හරහා එය ලෝකයේ විශාලතම නැව් තටාකාංග පහසුකම සලසන නැව් තටාකාංග අතරට එක්වනු ඇත. මේ වරාය ව්‍යාපෘතිය නවීනතම තාක්ෂණය සමඟින් සම්බන්ධ වන අතරම එය තවත් අතිනවීන තාක්ෂණික ක්‍රමවේදයන් සමඟ අත්වැල් බැඳ ගනු ඇත. කැන්ටිට්‍රැවල් ගොඩගැසීමේ ශිල්පීය ක්‍රමය හා කොන්ක්‍රීට් මෙට්ට භාවිතය ඒ අතර සුවිශේෂය.
ඒ ඔස්සේ ඉතා විශාල නැව් එහා මෙහා වීමේ දී නැව් තටාකාංගවලට සිදු වන ඛාදනයට එරෙහිව ක්‍රියාත්මක වීමට පුළුවන. 2024 අප්‍රේල් මේ වෙළෙඳ මාර්ගය ඉතා සුවිශේෂ වූ කේන්ද්‍රස්ථානයකට අවතීර්ණ වූ අතර, එනම් මේ යෝධ ව්‍යාපෘතිය අබියස ඉරාකය, තුර්කිය, කටාර් හා අරාබි එක්සත් එමීර් රාජ්‍යය සිව් පාර්ශ්වික ගිවිසුමක් අත්සන් කරනු ලැබීය. ඒ ඔස්සේ 17 යෝධ ව්‍යාපෘතියේ ප්‍රමුඛ පියවර වූ සංවර්ධන මාර්ග ව්‍යාපෘතිය සඳහා මුල් අත්තිවාරම් දමනු ලැබීය. මේ ව්‍යාපෘතිය තවමත් එහි මුල් අදියරේ පවතින අතර, ඒ උදෙසා මැදපෙරදිග කලාපීය අස්ථාවරත්වය විශාල ලෙස බලපා ඇත. අනෙක් අතින් තරගකාරි ලෙස යටිතල පහසුකම් ව්‍යාපෘතිවල සිදු වන ගතිකත්වයන්ද මීට බලපා ඇත.
Faw වරාය ව්‍යාපෘතියේ
අත්තිවාරම
ඩොලර් බිලියන 17ක මහා පරිමාණ ඉරාක Faw වරාය මාර්ග සංවර්ධනය ව්‍යාපෘතිය ඇරඹුමේ පසුබිමට මුල් අත්තිවාරම දැමුණේ 2023 මැයි මස පවත්වනු ලැබූ විශේෂ සැසියකදීය. එයට යුරෝපීය සංගමය, ලෝක බැංකුව ආදී සංවිධානද තුර්කිය, ජෝර්දානය හා සිරියාව යන රාජ්‍යයන්වල මහාමාර්ග අමාත්‍යවරුන් හා නිලධාරීන්ද සම්බන්ධ වී ඇත. මේ සමුළුව අතරවාරයේදී ඉරාක නිලධාරීන්ගේ අවධානයට බඳුන් වූ හා නැවත නැවතත් ඔවුන් තහවුරු කළ සුවිශේෂ කරුණ වූයේ ඉරාකය ඒ වන විටත් අරාබි-ගල්ෆ් කලාපය තුළ ඉතාම සුවිශේෂ වූ දේශපාලන භූමිකාවක් උසුලන බවයි. එබැවින්, ඉරාකය, ආර්ථිකමය පැතිකඩ ඔස්සේ ද ඒ හා සමාන ප්‍රගමනයක් අත්පත් කරගැනීමට අවශ්‍ය වපසරිය සකස් කරගත යුතු බව ස්ථිර වීම තුළ Faw වරාය ව්‍යාපෘතිය ඇරඹුමේ අඩිතාලම සකස් වී ඇත.
ඉරාකයේ, Faw වරායේ සිට තුර්කි දේශසීමාව දක්වා දුම්රිය මාර්ගයක් හා මෝටර් රථ ධාවන පථයක් ඉදි කිරීම මේ ව්‍යාපෘතියේ ප්‍රමුඛතම අභිලාෂයකි. මේ වරාය මාර්ග සංවර්ධනයට අමතරව කර්මාන්ත පුරවරයක්ද මෙහි ගොඩනැඟීමේ සැලැස්මක් පවතින බව විදෙස් මාධ්‍ය වාර්තා කර තිබිණි. ඉරාකය කලාපීය වශයෙන් ප්‍රධාන සංක්‍රමණික hub එකක් බවට පත් කර, ඉරාකයේ ආර්ථික වර්ධනය වැඩිදියුණු කිරීමද මීට සමගාමීව සාකච්ඡාවට බඳුන් වී ඇත.
ආසියාව හා යුරෝපය
යා කෙරෙන කොරිඩෝව
ඉරාකයේ මේ අවස්ථාව වන විටත් ඉදි වෙමින් පවතින ආසියාව හා යුරෝපය යා කෙරෙන කොරිඩෝව ඉතා විශාල යටිතල පහසුකම් පද්ධතියකින් හෙබි අතර, 2010දී මේ ව්‍යාපෘතිය උදෙසා කොන්ත්‍රාත් පදනමේ හිමිකම අත්පත් කරගනු ලැබුවේ දකුණු කොරියාවේ Daewoo සමාගම විසිනි.
ඒ ඩොලර් බිලියන 2.6ක වටිනාකමකින් හෙබි කොන්ත්‍රාත්තුවකි. මේ ව්‍යාපෘතිය විවිධ ආකාරයේ හේතු මත – විශේෂයෙන්ම කලාපීය වශයෙන් පවතින දේශපාලන අස්ථාවරත්වය තුළ – යම් ආකාර ප්‍රමාද වීමක් පෙන්නුම් කළද විදෙස් මාධ්‍ය නවතම වාර්තාවලට අනුව Faw වරාය ව්‍යාපෘතිය මේ වර්ෂයේදී මුළුමනින්ම නිමා කිරීමට අවශ්‍ය සියලු කටයුතු සම්පාදනය වී ඇති බව විස්තර වී ඇත. සූවස් ඇළ මාර්ගයට, ඉරාක Faw වරාය ව්‍යාපෘතිය අභියෝගයක්ද යන්න මේ වන විට කතාබහට ලක් වී ඇති මාතෘකාවකි.
ඉරාකයේ භූගෝලීය පිහිටීම
අරාබි ගල්ෆ් ප්‍රදේශයේ ඉහළට වන්නට පිහිටි ඉරාක රාජ්‍යය, ඉතා සීමිත මුහුදු තීරයක් හිමි රාජ්‍යයක් වන අතර, එය යුප්‍රටීස් ටයිග්‍රීස් ගංගා නිම්න ප්‍රදේශයේ නිර්මාණය වී ඇත්තකි. මේ Faw වරාය යෝධ ව්‍යාපෘතිය කේන්ද්‍ර කරගත් Faw වරාය, මේ භූගෝලීය විෂය පථය තුළ ට්-අල්-අරාබි ජල මාර්ග ප්‍රදේශයේ පිහිට වරායකි. යුප්‍රටීස් ටයිග්‍රීස් ගංගා දෙකෙහි මධ්‍ය ප්‍රදේශය ඉරාකයට අසල්වැසි රාජ්‍යය වූ ඉරානය හා බෙදී ගොස් ඇත. මේ වර්ෂයේදී නිම කිරීමේ අරමුණින් ආරම්භ කළ Faw වරාය ව්‍යාපෘතිය, සූවස් ඇළ මාර්ගයට අභියෝගයක්ද? යන්න ගෝලීය තලයේ මේ වන විටත් විශාල කතාබහකට හසුව ඇත.
Faw වරාය හා ගෝලීය ඉලක්ක
ඉරාකයේ මේ දැවැන්ත ව්‍යාපෘතිය සමස්ත අරාබි-ගල්ෆ් කලාපයම ආර්ථිකමය පැතිකඩක් හා බැඳුණ සුවිශේෂ ධාරාවන් ඔස්සේ ලෝක තලයේ ඉරාකය ඉහළින්ම ඔසවා තබනු ලබන බව නම් නොඅනුමානය. ඉරාක මහාමාර්ග අමාත්‍යාංශයේ මාධ්‍ය ප්‍රකාශකයකු වූ මේතාම් සාෆි මහතා ප්‍රකාශ කර ඇත්තේ, Faw ව්‍යාපෘතිය නිමවූ විට එය ලෝකයේ විශාලතම බඩු ප්‍රවාහන බහාලුම් 20 අතුරින් එකක් බවට පත් වනු ඇති බවයි. අනෙක් අතින් අරාබි ගල්ෆ් කලාපයේ ගෝලීය නාවික ගමනාගමනය නැවත නව ආකාරයකින් සිත්තම් වීමක්ද මෙමඟින් සිදු වන බවයි. ගෝලීය තලයේ සෙසු රාජ්‍යයන් වූ චීනය, ජපානය අග්නිදිග යුරෝපීය රාජ්‍යයන්ටද මේ ඔස්සේ නාවුක භාණ්ඩ ප්‍රවාහනයේදී ඉතා අද්විතීය සහයක් ලැබෙන බවද පවසා ඇති බව විදෙස් මාධ්‍ය පවසා තිබිණි.
Faw වරායේ සිට තුර්කි දේශසීමාව දක්වා දුම්රිය මාර්ගයක් හා රථවාහන පථයක්ද ඉදි කිරීමට සැලසුම්ව පවතී. මේ ව්‍යාපෘතිය බහුවිධ අරමුණු පෙරදැරි කරගත් සුවිශාල ව්‍යාපෘතියක් බව මනාව ප්‍රදර්ශනය වන තවත් එක් අංගයක් නම්, මේ ව්‍යාපෘතියට සමගාමීව කර්මාන්ත පුරවරයක්ද ඉදි කිරීම සැලසුම්ගතව තිබීමයි.
දකුණු දිග Faw වරායට යාබදව කලාපීය විශාලතම කාර්මික නගරය නිර්මාණය කිරීමේ සැලසුම තුළ ඉදිරි දශකයන්වලදී ඉරාකය කලාපීය වශයෙන් මෙන්ම ගෝලීය වශයෙන්ද ආර්ථික සවිමත්භාවය පෙරටු කොටගත් සුවිශේෂ වූ උපායමාර්ගික භූමිකාවක්ද රාජ්‍යතාන්ත්‍රික වශයෙන් නිරූපණය කරන බව මේ සියලු තත්ත්ව තුළ නිර්මිත යථාර්ථයයි.
සූවස් ඇළ මාර්ගය අබිබවයිද?
ආසියාව හා යුරෝපය අතර නාවික
ගමනා ගමනය, භාණ්ඩ ප්‍රවාහනය, ඉතා කෙටි වේලාවකින් නිම කිරීම හා එහි ඵලදායිතාව උපරිමයෙන් ළඟා කරගැනීම ප්‍රමුඛ කොටගත් ඉරාක Faw ව්‍යාපෘතිය, පවතින සූවස් ඇළ මාර්ගයට අභියෝගයක්ද? නැති නම් එය අබිබවා යෑමක්ද? මෙය අද වන විට ඉරාක ව්‍යාපෘතිය ඉදි කරමින් පවතින අවස්ථාවක පැනනැඟී ඇති ගෝලීය කතිකාවක් බවට පත්ව ඇත. ගෝලීය වෙළෙඳාම තුළ වර්තමානයේදී ආසියාව හා යුරෝපය අතර නාවික ගමනාගමනය උදෙසා වන කෙටිම නාවික මාර්ගය සූවස් ඇළ මාර්ගයයි.
මධ්‍යධරණී මුහුද හා රතු මුහුද එකිනෙකට යා කෙරෙන පැරණිතම නාවික මාර්ගය වන සූවස් ඇළ මාර්ගය, ගෝලීය වෙළෙඳාම හසුරුවන තීරණාත්මක අංගයක් බවට පත්ව ඇත. ඉරාක ව්‍යාපෘතිය හේතුවෙන් සූවස් ඇළ මාර්ග වෙළෙඳාම කොයි යම් ආකාර වේද යන්න ඉදිරියේදී කතිකාවට බඳුන් වන බව නොඅනුමානය.
lපී.ආර්. දුෂාන්ති සිල්වා
