උරුගුවේහි ඉපිද 1937 දී ආර්ජන්ටිනාවේ දී මිය ගිය කෙටිකතාකරුවකු හා නාට්‍ය රචකයකු වූ හොරේෂියෝ සිල්වෙස්ටර්, පේරු රටේ උපන් ජනප්‍රිය නවකතාකරු සිරෝ ඇල්ජිරියා, ඉක්වදෝරයේලේඛක ජෝජ් කෝනෙල්, නිකරගුවාහි උපන් රුබන් ඬේරියෝ, ගෝතමාලාවේ උපන් නොබෙල් සම්මානලාභී මියුගල් එන්ජල් ඇස්ටෙරියස්, ආදීන්ගේ නිර්මාණ ඉතා සියුම්ව අධ්‍යයනය කළ ‘චේ’ ඒ සෑම කෘතියක් වෙනුවෙන්ම තම පෞද්ගලික විශ්ලේෂණ සටහන් තබා ගත්තේය.
මුණින්තලා වී ගෙබිම දිග ඇදී පොතක් කියවන කුඩා ‘චේ’ වරින් වර හිස ඉහළට ඔසවමින් ආයාසයෙන් ආශ්වාස කෙළේය. තීව්‍ර ඇදුම රෝගය සමඟ දිවි ගෙවන ආකාරය පිළිබඳව ඔහුටම ආවේණික ක්‍රමවේදයක් තිබිණ. ඇදුම රෝගය සමඟ හුදෙකලා වීම වෙනුවට ‘චේ’ තමා ඉදිරියෙන් විසල් ලෝකයක් ගොඩනඟා ගත්තේ කුඩා වියේ සිටම ඉතා හොඳ කියවන්නකු බවට පත්වීමෙනි. දෙමවුපියන්ගේ දායාදයෙන් ඔවුන්ගේ නිවෙසේ විවිධ විෂය ධාරාවන් යටතේ ලියැවුණු උසස් පොත් එකතුවක් විය. මෙහි තිබුණු පොත් ගණන තුන්දහස ඉක්මවා ගියේය. මාටේ පානය සමඟ කාලය නොතකා පොත් කියවීම ‘චේ’ ගේ ඇට නහර සමඟ බද්ධ වූයේ ඉතා කුඩා වියේ සිටමය. ඒ කෙතරම් අසාමාන්‍ය පෙරළියකට මුල පිරුවේද?
‘චේ’ අසාමාන්‍ය මිනිසකු වූයේ කියවීම නිසාද? නො එසේ නම් ඔහුගේ සහජ අසාමාන්‍ය ගතිය නිසාම ඉතා ශූර කියවන්නකු බවට පත් වූයේද? එසේත් නැත්නම් මේ දෙක අන්‍යෝන්‍ය වශයෙන් ප්‍රතිපෝෂණය වූයේද? කෙසේ වෙතත් ඇදුම රෝගය ඔහුට වෙස් වළා ගත් ආශිර්වාදයක් වූ බව නම් ඉතා පැහැදිලිය.
ක්‍රිස්තු පූර්ව 384 දී උතුරු ග්‍රීසියේ උපන් ඇරිස්ටෝටල් සහ ක්‍රිස්තු පූර්ව 563 දී උතුරු ඉන්දියාවේ ජන්ම දායාදය ලත් ගෞතම බුදුන් වහන්සේ අතර තුලනාත්මක සිතිවිලි සමුදායක් ඇති කර ගැනීමට ‘චේ’ වෙහෙස නොබලා හැදෑරීම් කෙළේද පොත පත ඇසුරෙනි.
බුදුන් වහන්සේගේ සහ ඇරිස්ටෝටල්ගේ සිතුවම් දෙස බලමින් ඔහු එකී ප්‍රතිරූප දෙක අතර වූ සම විෂමතා අධ්‍යයනය කළා පමණක් නොව බෞද්ධ හා ඇරිස්ටෝටලියානු ඉගැන්වීම් දෙස තුලනාත්මකව බලමින් සටහන් තබා ගත්තේය.
මේ චරිත දෙකම ‘චේ’ ගේ සිත් ආකර්ෂණයට ලක්වූවා පමණක් නොව, ලොව අන්ත දෙකක එකිනෙකට වෙනස් සමාජ රටා දෙකක් .... විශ්ව ඉගැන්වීම් පද්ධති දෙකක් තුලනාත්මකව ග්‍රහණය කර ගැනීමට ඔහු උත්සාහ දැරුවේය. හැබැයි ‘චේ’ මේ කටයුත්තට අත ගසා තිබුණේ වයසින් හා කියවීමෙන් යම් පමණක මුහුකුරා යෑමකට පත්ව සිටියදීය. ඊට පෙර ඔහුගේ කියවීමේ ශෛලිය විවිධාකාර විය. කවිය, චිත්‍ර ශිල්පය, දර්ශනය, සාහිත්‍යය, මනෝ විද්‍යාව, දේශපාලන හා සමාජ විද්‍යාව, ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය, ආදරය, ලිංගිකත්වය, ගණිතය, විද්‍යාව හා ඉතිහාසය ඔහු තදින් ප්‍රිය කළ විෂය ක්ෂේත්‍රයන්ය.
20 වැනි සියවසේ පහළ වූ අග්‍රගණ්‍ය කවියා වූ පැබ්ලෝ නෙරූදා, වර්ෂ 1795 සිට 1821 දක්වා ජීවත් වූ ඉංග්‍රීසි ජාතික රොමැන්ටික් කාව්‍ය වීරයා වූ ජෝන් කීට්ස්, ස්පාඤ්ඤ ජාතික කිවියර අන්තෝනියෝ මචාඩෝ, තවත් ස්පාඤ්ඤ ජාතික කවියකු ලෙස ප්‍රකට නමක් දිනා ගත් ෆ්‍රෙඩ්රිකෝ ගාර්ෂියා ලෝකා, නොබෙල් සම්මානය දිනාගත් ප්‍රථම ලතින් ඇමෙරිකානු කාන්තාව වූ චිලී ජාතික කිවිඳිය ගබ්‍රියෙලා මිස්ත්‍රාල්, පේරු රටෙන් පහළ වූ වැලෙජෝ මෙන්ඩෝසා, ඇමෙරිකාවේ උපන් මානව හිතවාදී කවියා ලෙස ප්‍රකට වූ වෝල්ට් විට්මන්, ඉන්දියාවේ බොම්බායේ උපන් ජෝශප් රුඩ්යාඩ් කිප්ලිං ආදී එකකට එකක් වෙනස්, අත්දැකීමෙන් පරිපූර්ණ ප්‍රතිභාපූර්ණ කවියන්ගේ නිර්මාණ ‘චේ’ තදින් ප්‍රිය කෙළේය. ඔහුගේ කාව්‍ය රස වින්දනයේ මහිමය යට කී ලැයිස්තුවෙන්ම පෙනේ.
‘චේ’ මේ අරුත්බර රසාලිප්ත ලෝකයට පිය මැන්නේ තනිවමය. එයයි ඔහුගේ අසාමාන්‍ය චරිතයේ ස්වභාවය. එහෙත් ඒ සඳහා නිහඬව පසුබිම සකසා තිබුණෙත් සීලියාය. කාල් මාක්ස්, ෆ්‍රෙඩ්රික් එංගල්ස්, වී.අයි. ලෙනින්, ජීන්පෝලසාත්‍රේ ජවහර්ලාල් නේරු ආදී චරිත ඉතා ඕනෑකමින් අධ්‍යයනය කළ ‘චේ’ ඔවුන්ගේ කාර්ය සාධනය කෙරෙහි ආශක්තව සිටියේය.
යටකී චරිත එකිනෙකට වෙනස් ලෙස ඉස්මතුවන නමුත් එසේ වන්නේ ක්‍රමවේදවලින් පමණක් බව ඔහු නිරීක්ෂණය කෙළේය. ‘දාස් කැපිටාල්’ (ප්‍රාග්ධනය) රචනා කළ කාල් මාක්ස් ගේ ඉගැන්වීම් මත වී. අයි. ලෙනින් රුසියානු කම්කරු විප්ලවයට නායකත්වය දුන්නේය. ධනපති පන්තියට අයත් වියතකු වූ මුත් එංගල්ස් මාක්ස්වාදය පෝෂණය කෙළේය. ජවහර්ලාල් නේරු ඊට වඩා වෙනස්ම මඟක් ගත් නමුත් ඔහුද වෙනත් ආකාරයේ විප්ලවවාදීයෙක් ලෙස තම ඉලක්කය ජය ගත්තේය.
මතවාදී තලයේ දී ජීන්පෝල් සාත්‍රේද ඉතා ශූර විප්ලවයකට මුල පිරුවේය. කියවන්නෝ බොහෝය. එහෙත් තුලනාත්මකව කියවන්නෝ ලොව කවදත් දුලබ වෙති. ‘‘චේ’’ එබඳු දුලබ ගණයේ කියවන්නෙක්ව සිටියේය. ලෝකය වෙනස් කරන්නට වෑයම් කරන පුද්ගලයා ඊට පෙර පවතින ලෝකය තේරුම් ගත යුතුය. කාව්‍ය වින්දනයට අමතරව ඔහු උසස් සාහිත්‍යයද සේවනය කෙළේය.
ඇනටෝල් ප්‍රාන්ස්, එච්.ජී. වෙල්ස්, ඇමෙරිකානු ජාතික කවියකු හා ලේඛකයකු වූ රොබට් ෆොස්ට්, ආදීන්ගේ කතා ‘චේ’ මහත් අභිරුචියෙන් කියවන්නට ගත්තේය. කියවීමෙන් සහ වයසින් මුහුකුරා යත්ම හෙතෙම ලතින් ඇමෙරිකානු සාහිත්‍යය කෙරෙහි වඩාත් නැඹුරු වන්නට විය. උරුගුවේහි ඉපිද 1937 දී ආර්ජන්ටිනාවේ දී මිය ගිය කෙටිකතාකරුවකු හා නාට්‍ය රචකයකු වූ හොරේෂියෝ සිල්වෙස්ටර්, පේරු රටේ උපන් ජනප්‍රිය නවකතාකරු සිරෝ ඇල්ජිරියා, ඉක්වදෝරයේ ලේඛක ජෝජ් කෝනෙල්, නිකරගුවාහි උපන් රුබන් ඬේරියෝ, ගෝතමාලාවේ උපන් නොබෙල් සම්මානලාභී මියුගල් එන්ජල් ඇස්ටෙරියස්, ආදීන්ගේ නිර්මාණ ඉතා සියුම්ව අධ්‍යයනය කළ ‘චේ’ ඒ සෑම කෘතියක් වෙනුවෙන්ම තම පෞද්ගලික විශ්ලේෂණ සටහන් තබා ගත්තේය.
වචනයෙන් වචනය, වැකියෙන් වැකිය, ජේදයෙන් ජේදය කියවීමට වඩා අදාළ කෘතියේ යටි පෙළ සියුම්ව පාදා ගන්නට ඔහු උත්සාහ ගත්තේය. එලෙසින් ‘චේ’ ඉතා කලාතුරකින් බිහිවන, එහෙයින්ම වෙහෙස නොදැනෙන විශේෂඥ ගණයේ කියවන්නකු බව සනාථ වේ. බර්ට්‍රන්ඩ් රසල්, චේගේ ජීවිතයට ඉමහත් බලපෑමක් කළ දාර්ශනිකයාය. 1872 මැයි මස 18 දා එංගලන්තයේ උපන් රසල්, 1970 පෙබරවාරි 02 දා දක්වා වසර 97 ක් ජීවත්විය.
‘චේ’ උපදින්නට පෙර උපන් රසල්, චේගේ මරණින් පසුවද ජීවතුන් අතර සිටියේය! දාර්ශනිකයකු, ගණිතඥයකු, සමාජ විශ්ලේෂකයකු, ඉතිහාසඥයකුට අමතරව බර්ට්‍රන්ඩ් රසල් දේශපාලන ක්‍රියාකාරිකයෙක් ද විය. ඔහු විවිධ ක්ෂේත්‍රයන්හි තම සළකුණු සටහන් කෙළේය. ‘චේ’ ගේ චරිතයෙන්ද එවැනිම බහුශ්‍රැත අංකුර ඕනෑ තරම් දක්නට ලැබේ. විවාහය සහ සදාචාරය වැනි රසල්ගේ කෘති ‘චේ’ විසින් කියවන ලද්දේ දේශපාලන අරුතකිනි. ආදරය හා දේශානුරාගය එකම කාසියේ දෙපැත්ත ලෙස ‘චේ’ වටහා ගත්තේය.
ඊට අමරතව ‘චේ’ ආශක්ත වූ තවත් චරිත කිහිපයක් විය. ෆ්‍රෙඩ්රික් නීට්ෂේ, සිග්මන් ෆ්‍රොයිඩ්, ඒ අතරින් වඩාත් කැපි පෙනේ.
නීට්ෂේගේ හා ෆ්‍රොයිඩ්ගේ කෘති ඉතා පරෙස්සමෙන් පරිශීලනය කළ බවට ඔහු ගේ සටහන් අතරේ ඇති සාක්ෂිවලින් සනාථ වේ.
රසල්, ෆ්‍රොයිඞ් සහ නීට්ෂේ ත්‍රිත්වය ගත් කළ ඔවුහු එතෙක් පැවැති දැනුම අතික්‍රමණය කළ දැවැන්තයෝ වූහ. මේ තිදෙනාම බුද්ධිමය තලයේ අසහාය විප්ලවවාදීහු වෙති. ඒ හෙයින්ම ඔවුහු සම්මත ලෝකයේ විවිධ ගැරවුම් ලද්දෝය. ෆ්‍රොයිඩ් සහ නීට්ෂේ උමතු වූවන් ලෙස දකින ‘‘විශ්ලේෂකයෝ’’ අදත් වෙති.
කෙසේ වෙතත් ලෝකය ඥානණය කළ හැකි බව ඔවුන්ගේ ස්ථාවරය විය. අපට දැනට වැදගත් වන්නේ ‘චේ’ කුඩා කල පටන්ම හැ දී වැඩුණේ මෙවැනි ප්‍රබල ඥාන ධාරාවන්ගේ පෝෂණය හා සෙවණ ලබමින් බව තේරුම් ගැනීමයි.
ෆ‍්‍රාන්ස් කෆ්කා, සහ ඇල්බෙයා කැමූ යන සාහිත්‍යකරුවන් දෙදෙනා ‘චේ’ ගේ ලෝකයේ ඉහළම තැනෙක උන්හ. සදාචාරය, මනුෂ්‍යත්වය, යුක්තිය, ආදරය ඔවුන් අතින් නව මානයකින් පෝෂණය විය. මේ දෙදෙනාම තියුණු දේශපාලන විශ්ලේෂකයෝ වෙති. ඔවුන් ‘චේ’ ගේ සිත් පැහැර ගැනීම පුදුමයක් නොවේ.
දර්ශනය, සාහිත්‍යය හා කාව්‍ය යන ක්ෂේත්‍රයන් හි ‘චේ’ ගේ තෝරා ගැනීම් දෙස බලන විට පෙනී යන්නේ ඔහු නිතරම උසස් දේ සෙවීමට උත්සුක වූ බවයි. එයින් තවත් විශේෂත්වයක් කැපී පෙනේ. ඒ උසස් දේ අතරින් ද ඔහු වඩාත්ම පෙරළිකාර, වඩාත්ම විප්ලවවාදී දෙයම ග්‍රහණය කර ගැනීමට අනවරත උත්සාහයක යෙදුණේය.
‘චේ’ වනාහි උපතින්ම පෙරළිකාර විප්ලවාදී චරිතයක් බැව් ඔහු තෝරාගත් චරිත හා පොතපත ඇසුෙරන් විද්‍යමාන වේ. ඔහු උපන්නේම ලෝකය වෙනස් කිරීමටය.
